دخپریدو نیټه :چهارشنبه ۱ حمل ۱۳۹۷ ساعت ۰۹:۳۸
د مطلب کود : 160419
د ډیرو لپاره، افغانستان تراوسه یو ځمکه ده/ نظامی ګرایی لوی جفا پر زده کړیز محوری باندی دی
دکتر فرامزتمنا، د هیواد خارجه وزارت استراتژیک مطالعاتو مرکز مشر چی ډیر د پوهنتون استاد او یو څیړونکې شخص په حیث مطرح دی، هیواد ولسمشر ته په یو پيغام کې، هغه یو پیش قدم استاد، کتاب ویونکې او کتاب پوه باندی خطاب کړی او ویلي چی د ډیرو خلګو لپاره، دا هیواد تراوسه یو ځمکه ده؛ هغه ځمکه چی شکاره نشانه یی اوسیدونکې نه درلودل او یواځې د اوسیدني اسناد درلودنه ده چی احساسی وطن پاله دی نه عقلانی وطن دوسته.

د افغان غږ خبری آژانس په ګزارش سره، دکتر تمنا ټینګار کړی چی داسی ځای ته رسیدو لپاره باید ډیر لګښټ علمی نهادونو او په ټولنه کې متمدن انسانانو جوړولو لپاره ولګول شی؛ هغه انسانان چی د هر قوم او ډلي څخه ځان په یو ملت باندی وبولی او د هیواد انکشاف څرخ یو محرک وی.
هغه خپل پیغام په بل برخه کې ولسمشر ته د هیواد مسلح قواوو اعلا قوماندان په حیث لیکلی چی نظامی-امنیتی برخې ته نجومی بودجه ای تخصیصونو ادامه، زده کړیز-تربیتی برخوباندی او افغانستان راتلونکې زامنو سره لوی جفا ده.
دا ځوان څیړونکې ټینګار کړی چی زموږ هیواد کې حقیقی سرمایه ګذاری، علمی نهادونو، زده کړیز او تربیتی نهادونو پياوړی کونه او غیری سیاسی کونه ده؛ هغه ځای چی افغانستان نني او سبا انسانان په هغه کې جوړیږی.
هغه خپل پیغام کې ولسمشر ته وړاندیز کړی: دا ښه بولم چی علمی او زده کړیز وزارتونو ته ډیرو بودجی تخصیص ترڅنګ، افغانستان څیړنیز او علمی جامع سند ۲۰۱۴، د یونسکو ۲۰۱۳۰ زده کړیز نقشه څخه په ګټه اخیستنې سره په افغانستان کې هغه معیارونو بومی کولو سره، د هیواد زده کړیز او علم لاری نقشه په حیث جوړ شی او همدارنګه د معارف، عالی زده کړو وزاتر، اطلاعات او کلتور وزارت رقابتی شی ترڅو تر ټولو ښه او ټولنی توان لرونکې کسان، قدرت سیاسی ویښ نه بغیر، دا انسان جوړیدونکې نهادونو مدیریت په لاس کې واخلی.
 
د دکتر تمنا فرامرز پیغام پوره متن په لاندی توګه دی:
بسم رب العلیم
ښاغلی استاد دکتور محمد اشرف غنی د افغانستان اسلامی جمهوریت ولسمشر د خدای تعالی دربار څخه تندرست او دا خلق ته خدمت لپاره په ښه صحت غواړم.
د ریاست جمهوری مقام څخه لوړ، ستاسو علمی او استادی مقام ته لوړي وروم او په دی پیغام کې ستاسو نه خلاصیدونکی اکادمیک ځای او مقام مخاطب نیسم. ددی هیله نه لرم چی دا پیغام، ولسمشر ته یو اوسیدونکې په حیث پیغام وی یا آمر ته د مامور پیغام وی؛ دا پیغام د یو ځوان څیړونکې له لوری یو کتاب پوه استاد ته دی. دا پیغام نه انتقادی ماهیت لری او نه سیاست رنګ لری. له همدی مخه هیله مندیم چی خپل نیم ساعت وخت ددی پیغام ویلو لپاره او مهتوا نسبت ته تامل لپاره وټاکي، لکه څنګه چی پوهیږو چی حصرت رسول اکرم(ص) هم سربیره پردی چی د الله تعالی له لوری ورته وحی راتلی، ددغه مبارک آیهّ په اساس«فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فِی الْأَمْر» د خلګو سره دوه اړخیزی اړیکه درلود او د هغوی سره مشوره کوله. هیله ده چی چی ددی مشاور پیغام ویلو سره د هیواد مشکلاتو څخه یو غوټه خلاصه شی.
ولی دا پیغام ښاغلی ولسمشر ته لیکم؟
ددی پیغام لیکنې سبب د دوو مهمو اندیښنو له امله دی:
۱ زما اندیښنه د افغانستان ننۍ او راتلونکو نسلونو به نسبت
۲ زما اندیښنه علم او علمی نخبګانو ته د خلګو باور راتلونکې په نسبت.
ددی لیکنې اصلی مقصد دادی چی علم او څیړنې اصحاب نه غواړی په دی هیواد کې علمی نخبه ګان د د خلګو باور له لاسه ورکړی او افغانستان راتلونکې د مشکل سره مخ کړی، او په راتلونکې نسلونو کې هم سیاسی سنت ګرایی روحیه همداسی پاته شی. جنابعالی حتی که د هیواد علمی نخبګانو نسل عام او تام نماینده نه یاست، حداقل کولای شی چی هغوی ښه مدیریت کوونکې واوسي. په دی لیکنه کې غواړم چی د افغانستان په نامه مساله او راتلونکې په اړه یی اندیښنی وڅیړم.
بیله شکه ډیر موضوعات شته چی باید ولسمشر سره شریک شی. ددی لپاره چی افغانستان لمړي ځل دی چی یو علمی نخبه ولسمشر تجربه کوی، په دی پیغام کې زما خبری ډیر ستاسو فیلسوفی او حکیمی مقام لپاره دی او د همدی لپاره هغه مهمو مسایلو ته اشاره کوو چی خبری کول په اړه یی ستاسو معرفت معرفت پوری اړوند دی. دا موضوعات لاندی دی:
 
لمړي موضوع: نظامی ګرایی یا زده کړیز محوری
 
ښاغلی استاد، تقریبآ دوه نیم پیړي کیږی چی ددی ځمکې تکامل او تکوین پروسه بالغ شکل یعنی هیواد ته شروع شوی دی؛ خو دهغه حقیقتونو ته په کتو سره چی زموږ ډیر خلګ، خپل کلتور ته په تکیه کولو سرهد ملی هویت جوړیدو مخه نیسی، دا هیواد تراوسه بیله ځمکې بل څه نه ده؛ هغه ځمکه چی بارز او شکاره مشخصه یی اوسیدونکې نه درلودل او یواځې اوسیدنې اسناد درلودنه ده چی یو احساسی وطن پالنه بلل کیږی نه عقلایی وطن دوستی. زما په نظر ملت جوړونه او دولت جوړونه دقیقو استراتژیکو برنامه ریزیو ته اړتیا لری. داسی ځای ته رسیدو لپآره باید علمی نهادونو او انسانانو متمدن کولو لپاره ډیر لګښتونه ترسره شی . هغه انسانان چی د هر قوم او ډلې څخه ځان یو ملت وبولی او هیواد انکشاف محرک څرخ  وی.
جلالتمآب داکتر صاحب، خبر لری چی په حاضر حال کې تقریبآ د هیواد نیم بودجه د امنیتی-نظامی مسایلو لپاره تخصیص شوی دی. بیله شکه چی خلګو باندی امنیت ډیر درنه لګښت ترڅنګ، په هیواد کې ډیر نظامی کارګزاری لامل ګرځیدلی او په داخلی سیاستونو کې ناظمی محور خبری پیاوړی کړی دی. تاسو ښه پوهیږی چی په معاصر نړي کې د یو دوتل-ملت برید پر بل دولت-ملت باندی احتمال یی تقریبآ صفر ده او هیوادونه بیله ملی وحدت او سیاسی-اقتصادی تحرک رامنځته کولو نه بغیر، په خارجی سیاست کې دشمنی نه کوی. طبیعی خبره ده چی دا په دی معنی نه ده چی په مللونو کې، رقابتونه محوه شوی بلکه په دی معنی دی چی رقابتونه د امنیتی شکل څخه اقتصادی شکل باندی بدلون کړي دی. له بل لوری کلونه کیږی چی د تروریستانو جنګی استراتیژی هم بدلون کړی. تاسو پوهیږی چی ددی نوی دشمن سره مقابلی لپاره مخکې له دی چی نظامی توان ته اړتیا ولری، کشفی-اسختباراتی توان پیاوړتیا او خلګو همکاری ته اړتیا لری. بل داچی نظامی امنیتی برخې ته ډیره برخې بودجی تخصیص د هیواد راتلونکې تربیتی-زده کړیز محور سره ډیر لوی جفا ده.
زموږ هیواد کې لوی سرمایه ګذاری، علمی نهادونو پیاوړتیا ده او غیری سیاسی کونه یی ده؛ دا ښه بولم چی علمی او زده کړیز وزارتونو ته ډیرو بودجی تخصیص ترڅنګ، افغانستان څیړنیز او علمی جامع سند ۲۰۱۴، د یونسکو ۲۰۱۳۰ زده کړیز نقشه څخه په ګټه اخیستنې سره په افغانستان کې هغه معیارونو بومی کولو سره، د هیواد زده کړیز او علم لاری نقشه په حیث جوړ شی او همدارنګه د معارف، عالی زده کړو وزاتر، اطلاعات او کلتور وزارت رقابتی شی ترڅو تر ټولو ښه او ټولنی توان لرونکې کسان، قدرت سیاسی ویښ نه بغیر، دا انسان جوړیدونکې نهادونو مدیریت په لاس کې واخلی.
 
دوهم موضوع: میهن او >>لویاتان<< افغانی: د مغزونو تیښته او دوتابعیته افغانان
 
ښاغلی استاد،نن ورځ د افغانستان هر قوم او جناح تعریف د وین مقدس مفهوم له نظره بیل او دلیل یی هم روشانه ده؛ ځکه چی د کوچني والی څخه ورته زده کړه نه ده ورکړل شوي چی وطن څه ده. البته دا وطن څخه تیښته چی ځینی یی دولت ستیزی سره یوځای دی او مغزونو تیښته هم ترڅنګ لری، اقتصادی ریشه هم کولای شی ولری. په مثال کی یی واضح کوم. کارکردی او عمل نتایجو په اساس، په افغانستان کې حداقل څلور ټولنیز قشرونه پیژنم: ۱ دولتمداران او سیاستمداران، ۲ کارګران، دهقانان او سرتیری، ۳ معلمان، میندي، روشنفکران، ۴ تاجران او سرمایه داران.
ښاغلی استاد، که موږ دا ټولنه یو مور وبولو نو دا څلور ټولنیز قشرونه د زامنو په شان په دی ځای کې پرورش وینی، اخلاقی او عادلانه دی چی دا څلور قشرونه په مساوی توګه د وطن مور څخه مستفید شي. په تیرو سلونو کلونو کې چی موږ په دوامداره توګه سیاسی، اقتصادی، ټولنیز، نظامی، کلتوری ساختارونو ته بدلون ورکړی دی(نه خپل اوسیدنې شخصیت ته)، بدلون نشانه یواځې د یو لوړو قشرونو څخه د سهم لږونه یا هم ډیرونه وو او بس. له دی مخې دولت نهاد، چی سلطان وار ددی ګټي تقسیمووونکې ده، ډیر ګټه پورته کړی او هر ورځ تر بلي پياوړی شوی دی.په داسی توګه چی که توماس هابز ژوندي وای شاید د افغانی لویاتان په نامه کتاب هم لیکلي وای. نو ښاغلی استاد باید د ټولنو ترمنځ مساویانه ویښ وشی.
زما په نظر همدا د فکرونو تیښته یا مغزونو تیښته او خلګو تلنه خارج ته د ناامنی نه سربیره، ډیر دوه تابعیته افغانان رامنځته کړي دی چی د ۲۰۰۱ کال څخه راهیسی پّ دولتی تشکیلاتو کې ښه معاشونه ترلاسه کړي دی او حتی په استخدام کې،هغوی ته ارجحیت ورکړل شوی دی. دا ډله د ډیرو تحصیل لیدلی ځوانانو لپاره نامناسب الګو په حیث شوي دی. نو باید په اداری تشکیلاتو کې یو تابعیته افغانانو ته ډیر فکر وشی ځکه هغوی کولای شوای چی ددی هیواد څخه ولاړ شی خو هغوی خپل هیواد یواځې پرینه ښودل. بیله شکه نن همغه ۲۰۰۱ کال نه دی، بلکه دا ۱۷ کاله کیږی چی ډیر ځوانان د هیواد دننه او دباندی تحصیل او زده کړي کړی دی، تخصص اخیستې دی او په عشق سره هیواد ته خدمت ته آماده دی. دا عشق او مینه باید بی ځوابه پاته نه شی.
 
دریم موضوع: تصمیم ګیری هرم؛ تخصص ګرایی او مسوولیت قبلونه
 
ښاغلی استاد، خبر لری چی هیواد مقامات، د لوی څخه تر کوچنی پوری، د شپي ترډیره پوریه ملاقاتونو او جلساتو سره لاس په ګریوان دی. ددی ناستو نتیجه څه دی؟ بنده د یو عادی معلم په حیث چی اطلاعات یی د اقتصادی رشد او سیاسی ځای لپاره د ورځپاڼو څخه نه دی، ددی ټولو مصروفیتونو هیڅ نتیجه نه وینم. زما اثبات شوی تصور دادی چی په حاضر حال کې د هیواد دری ګونو قواوو څخه هیڅ یی ښه نتیجه او لاسته راوړنه نه لری. زه علت په دی کې وینم چی د هیواد چارواکې لوی مقصد یی ستاسو شخص رضایت دی. قدرت سره قرابت او ددی ډلې لپاره مقام ساتنه لمړنۍ اصل دی او نه خلګ. باید د هیواد مدیران خلګو ته خپل تصمیمونو لپاره ځواب ویونکې وی، باید دوی خپله تصمیم ونیسی. همدارنګه باید داخلی او خارجی سیاست سیاسی نارینه وو او ښځینه وو ته، اقتصاد و اقتصادی متخصصانو ته، کلتور و کلتور پیژندونکو ته، معارف او تحصیلات علم او علمی مدیریت و کسانو ته پریښودل شی او ټول برخې خپل مدیریت کوونکې چی ښه پوهه پکې ولری، ورکړل شی.
څلورم موضوع: افغانستان لومړيتوب څه ده؟
 
ښاغلی استاد، پوهیږی چی مخ په ودي هیوادونه او ځینی شاته پاته هیوادونو خاصیتونو څخه دادی چی مدیریت بحران ډیر مشکلات رامنځته کړی دی. د سینګاپور، مالیزیا، جنوبی کوریا، تایوان، برازیل او تر یو حده پوری ترکیه توانیدلی چی دا ډول بحران په نخبه ګرایی او برنامه ریزی او ملی مسایلو ته په لومړیتوب ورکولو سره مدیریت کړی او د نړي مخه په انکشاف هیوادونو په لړ کې قرار ونیسی. خو افغانستان په شان هیوادونه ددی بحران په مدیریت کې ناکام پاته شوی دی او نړي لږ پرمختللی هیوادونو په لړ کې قرار نیولی دی. زه د یو څیړونکې همدارنګه هیواد اجرایی دستګاه کې یو شخص په حیث، په دی اخیرو ۱۶ کلونو کې نه یم پوه شوی چی زموږ د تصمیم ګیریو ثقل مرکز په حکومتداری کې د څه لپاره دی؟ داسی په نظر رسیږی چی موږ په پیچلی مسایلو کې سرګردانه شوی یو؛ د یو او نیم لسیزی څخه ډیر وخت کیږی چی زموږ سیاسی مدرن حیات څخه تیریږی، د امنیت، سوله، طالبان او داعش، اقتصادی انکشاف، سیاسی پراختیا، کلتوری انکشاف، خلګو رفاه، پاکستان سره مشکلات، امریکا سره تقابل یا تعامل، دموکراسی... په شان مسایل زموږ مخ په وړاندی دی. خو په حقیقت کې زموږ لمړیتوب په حکومتداری کې څه دی؟ زموږ کانون او تمرکز په تصمیم ګیریو کې باید کوم مساله وی؟ ملی ظرفیتونه باید پر کوم موضوع باندی متمرکز وی؟
زما په نظر ترڅو چی جامع او علمی سند د افغانستان ملی امنیت داکترینو په نامه د ټولو ملی پالیسیو تدوین لپاره چتر په حیث جوړ نه شی، د هیواد لمړي موضوعات رتبه بندی نه شی، مهم مسایل د نیمه مهم یا غیری مهم مسایلو څخه بیل نه شی، هیواد به کوم ځای ته ونه رسیږی. هیڅ هیواد توان او قدرت میزان سره نه شی کولای دا مسایل په همزمان سره مدیریت کړی. داسی په نظر رسیږی چی که دا ټوله مسایلو رتبه بندی کړو نو د زده کړیز او انسان سازه طرحونو وروسته د اقتصادی رشد او امنیت په شان موضوعات به په راس کې وی. زموږ ټول فکر د یو څه وخت لپاره باید دا دوو مسالو ته وی او نورو مسایلو ته فکر کونه باید د یو څه وخت لپاره پاته شی.
 
پنځم موضوع: هغه کتابونه چی افغانستان به روشانه کړی
 
ښاغلی استاد، زما آخر خبره داده چی علمی او څیړنیز تجربی ښودلی دی چی که دولت سیستم او سیاسی نظام د متخصص نخبګانو او زړه سوانده نخبګانو له لوری اصلاح نه شی، په راتلونکې لسیزو کې به زموږ وضعیت تر دی هم بدتره شی.
امکان لری چی هیواد دداسی خنډونو او مشکلاتو سره سره مخ شی چی راتلونکې نسلونه به هم د جوړولو توان به یی ونه لری. نو د همدی لپاره افغانستان دولتمردان باید افغانستان مسایلو ته په جامع فکر او ذهن سره ووینی، وړاندیز کوم چی ټول لوړ پوړي چارواکي او بستونه چی توری شیشی موټران یی اجازه نه ورکوی حقیقی افغانستان ووینی، جدی توصیه وکړی چی د ( Why Nations fail ) یا ولی ملتونه ناکام پاته کیږی، په نامه کتاب ولولی. په دی توګه ددی کتاب څخه پوهه به هغوی پوهه د دولت سازی، انکشاف او نورو مسایلو لپاره بدلون ورکړی( دا کتاب د افغانستان خارجه چارو وزارت استراتژیک مطالعاتو مرکز په فارسی او دری ژبه هم ترجمه کړی دی).
همدارنګه عالی زده کړو وزارت، معارف، اطلاعات او کلتور وزیرانو ته باید د (What is this thing called Science?) کتاب چی ترجمه شوی هم دی توصیه شی. همدارنګه خپل سفیرانو ته د چین په نامه کتاب چی د هنری کسینجر په نامه یو کس لیکلی دی ولولی.
 او څو مهم لنډې خبري:
۱ په نړي کې دری عنصره دی چی موږ په خارجی سیاست کې د هغه د استخراج په لټه کې د بین الملل محیط څخه او هیواد ته یی واردولو په هڅه کې یو: زده کړه، ملاتړ/قدرت او ثروت. دوه مقوله چی ملاتړ/قدرت، او ثروت دی حداقل افتصادی او سیاسی خارجه چارو وزارت معینانو کې متولی دی. خو زده کړه همداسی پاته دی. هیله ده چی کلتوری او علمی همکاریو معینیتونه په خارجه چارو وزارت کې رامنځته شی او افغانستان پرمختیا لپاره نړي علمی ظرفیتونو جذبوونکې وی.
۲ شایسته ده چی د عالی زده کړو وزارت نوم د عالی زده کړو او څیړنې په وزارت باندی بدل شی ترڅو د زده کړي ترڅنګ، په څیړنې سره تولید او زده کړي ډیرولو لپاره هم همت وشی. په دی لړ کې باید وزارتخانو په راس کې داسی کسان وی چی ټولنیز علوم فارغینو څخه وی نه طبیعی علومو څخه.
۳ مهم دی چی هغه کسانو لپاره چی په دی هیواد کې ژوند کولو کې د فیزیکی امنیت ترڅنګ نور اندیښنو په فکر کې هم دی، حرمت قایل شو او امنیت غیری نظامی برخو کې، ټولنیز امنیت پولیس د داخله چارو وزارت په چهارچوب کې رامنځته کړو.
۴ اقلیمی بدلونونو ته په کتو سره چی هیواد کې وچکالی ورځ په ورځ ډیروی، شایشته ده چی هیواد انکشافی برنامی په یو شل کلنه دوره کې د زراعت او مالداری څخه، صنایع او مشاغلی ته لوری بدلون ورکړو چی اوبو او خاورو ته لږ اړتیا لری. په دی برخه کې به د مالیزیا او عرب متحده اماراتو تجربه ډیر آموزنده وی. زما په نظر ددی وچکالی څخه لوی خطر، هغه مدیرانو وچکالی ده چی خپل فکری او سیاسی شاکله کې بدلون لپاره نه دی آماده.
دا پیغام می ددی لپآره تاسو ته لیکلی ځکه چی په دی باور یم چی موږ ټوله مستقیم یا غیری مستقیم توګه ددی ملت سرمایه او پیسو څخه زده کړه کړی او روشنفکره شوی یو. له دی مخې نه شو کولای راتلونکې مشکلاتو ته چوپتیا غوره کړو. چوپتیا په دی برخه کې خیانت دی او هغه څوک چی خپل هیواد، ملت، تاریخ او ملی هویت سره خیانت وکړی نو ځان باندی به هم رحم ونه کړی.
ددی لپاره چی خپل مهم وخت مو ددی لیکنې ویلو لپاره اختصاص کړه، مننه کوم.
و ما علینا الا البلاغ المبین
 
https://avapress.com/vdcgqz9qyak93t4.1gra.html
تبصره پوسټ کړئ
ستاسو نوم
ستاسو دبرېښنا ليک پته