از دید بسیاری از کارشناسان مسائل آسیای میانه بزرگترین چالش فراروی کشورهای این منطقه را می توان در گسترش خیزش های بنیادگرایانه جستجو کرد. خیزش هایی که اندک اندک با گذشت زمان حالت ملموس تری به خود می گیرند و روز به روز توجهات رسانه ای بیشتری به آن ها معطوف می گردد.
امروزه بنیادگرایی به معضلی برای تکاتک کشورهای آسیای میانه مبدل شده است، از کشورهایی مانند ازبکستان گرفته که بنیادگرایان در آن تحت عنوان حرکت اسلامی ازبکستان به فعالیت می پردازند تا بنیادگرایانی که در قرقیزستان، تاجیکستان و قزاقستان علیه دولت مرکزی هر از گاهی عملیات هایی را سازماندهی می کنند و آن چه که در این میان باعث عمیق تر شدن بحران بنیادگرایی در آسیای میانه می شود وجود برخی چالش های ارضی، مرزی و قومی است که مهم ترین آن ها در دره فرغانه نمود یافته است. دره ای که هم اکنون به یکی از کانون های فعالیت گروه های بنیادگرا مبدل شده است. دره فرغانه با طول سیصد کیلومتر و عرض صد و هفتاد کیلومتر منطقه ای است حائل و نقطه اتصال سه کشوری که نام آن ها در سطور فوق رفت.
جمعیتی بالغ بر دوازده میلیون نفر در این دره زندگی می کنند و از این نظر این دره یکی از متراکم ترین نقاط جمعیتی جهان محسوب می شود. در تاریخ این دره می خوانیم که این دره در هنگام ورود تزارهای کمونیستی به آسیای میانه یکی از کانون های مبارزان ضد تزاری بوده است به گونه ای که در سال 1875 میلادی شورش بزرگی در این منطقه بر علیه حاکمان تزاری صورت گرفت که البته دولت تزاری به سختی و به شدت آن را سرکوب کرد. درسال های استقرار حکومت کمونیستی در شوروی نیز گروه های متعددی در دره فرغانه بر علیه نظام کمونیستی – لنینیستی دست به کار شدند که سرکوب آن ها از سوی دولت کمونیستی سال ها به طول انجامید.
تقسیم دره فرغانه میان کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان در زمان لنین صورت گرفت و باعث شد اقلیت هایی از قومیت های ازبک، ترک، تاجیک و ... در مرزهای سه کشور پراکنده شوند و هم اکنون نیز این منطقه حاوی تشنجات و تنش هایی است که به شکل لاینحل میان سه کشور باقی مانده است.
تمامی تلاش هایی که برای حل تنش های ارضی و مرزی میان سه کشور تاکنون صورت گرفته است بی نتیجه بوده و همین بلاتکلیفی در حل و فصل مشکلات ارضی، مرزی و قومی باعث شده است که این منطقه به پایگاهی برای رشد احساسات بنیادگرایانه مبدل شود.
سوای از مشکلات ارضی، مرزی و قومی، فقر شدید نیز یکی از دلایلی است که باعث پیوستن ساکنان دره فرغانه به گروه های بنیادگرا شده است. به عنوان مثال تنها در منطقه سغد که بخش تاجیکستانی دره فرغانه به شمار می رود شصت و چهار درصد جمعیت زیر خط فقر زندگی می کنند و در همین منطقه بیست و هفت درصد از افراد بالای هیجده سال با معضل بیکاری دست و پنجه نرم می کنند. دیگر مناطق ازبکستانی و قرقیزستانی دره فرغانه هم از لحاظ اقتصادی وضع مناسبی ندارند و اقتصاد این منطقه عمدتا بر محور کشاورزی می چرخد.
به هر حال دره فرغانه را می توان یکی از کانون های احتمالی بحران در سال های آینده آسیای میانه دانست، منطقه ای که آمریکایی ها در گزارش های ارسالی خود به کاخ سفید از آن به عنوان یک عامل تنش زا، بحران زا یاد کرده اند که هر آن احتمال می رود وضع امنیتی را در آسیای میانه دگرگون کند و به نقطه ای برای تسری بنیادگرایی به دیگر نقاط آسیای مرکزی و خاورمیانه مبدل شود.
نویسنده: سید محمد رضا موسوی
امروزه بنیادگرایی به معضلی برای تکاتک کشورهای آسیای میانه مبدل شده است، از کشورهایی مانند ازبکستان گرفته که بنیادگرایان در آن تحت عنوان حرکت اسلامی ازبکستان به فعالیت می پردازند تا بنیادگرایانی که در قرقیزستان، تاجیکستان و قزاقستان علیه دولت مرکزی هر از گاهی عملیات هایی را سازماندهی می کنند و آن چه که در این میان باعث عمیق تر شدن بحران بنیادگرایی در آسیای میانه می شود وجود برخی چالش های ارضی، مرزی و قومی است که مهم ترین آن ها در دره فرغانه نمود یافته است. دره ای که هم اکنون به یکی از کانون های فعالیت گروه های بنیادگرا مبدل شده است. دره فرغانه با طول سیصد کیلومتر و عرض صد و هفتاد کیلومتر منطقه ای است حائل و نقطه اتصال سه کشوری که نام آن ها در سطور فوق رفت.
جمعیتی بالغ بر دوازده میلیون نفر در این دره زندگی می کنند و از این نظر این دره یکی از متراکم ترین نقاط جمعیتی جهان محسوب می شود. در تاریخ این دره می خوانیم که این دره در هنگام ورود تزارهای کمونیستی به آسیای میانه یکی از کانون های مبارزان ضد تزاری بوده است به گونه ای که در سال 1875 میلادی شورش بزرگی در این منطقه بر علیه حاکمان تزاری صورت گرفت که البته دولت تزاری به سختی و به شدت آن را سرکوب کرد. درسال های استقرار حکومت کمونیستی در شوروی نیز گروه های متعددی در دره فرغانه بر علیه نظام کمونیستی – لنینیستی دست به کار شدند که سرکوب آن ها از سوی دولت کمونیستی سال ها به طول انجامید.
تقسیم دره فرغانه میان کشورهای ازبکستان، تاجیکستان و قرقیزستان در زمان لنین صورت گرفت و باعث شد اقلیت هایی از قومیت های ازبک، ترک، تاجیک و ... در مرزهای سه کشور پراکنده شوند و هم اکنون نیز این منطقه حاوی تشنجات و تنش هایی است که به شکل لاینحل میان سه کشور باقی مانده است.
تمامی تلاش هایی که برای حل تنش های ارضی و مرزی میان سه کشور تاکنون صورت گرفته است بی نتیجه بوده و همین بلاتکلیفی در حل و فصل مشکلات ارضی، مرزی و قومی باعث شده است که این منطقه به پایگاهی برای رشد احساسات بنیادگرایانه مبدل شود.
سوای از مشکلات ارضی، مرزی و قومی، فقر شدید نیز یکی از دلایلی است که باعث پیوستن ساکنان دره فرغانه به گروه های بنیادگرا شده است. به عنوان مثال تنها در منطقه سغد که بخش تاجیکستانی دره فرغانه به شمار می رود شصت و چهار درصد جمعیت زیر خط فقر زندگی می کنند و در همین منطقه بیست و هفت درصد از افراد بالای هیجده سال با معضل بیکاری دست و پنجه نرم می کنند. دیگر مناطق ازبکستانی و قرقیزستانی دره فرغانه هم از لحاظ اقتصادی وضع مناسبی ندارند و اقتصاد این منطقه عمدتا بر محور کشاورزی می چرخد.
به هر حال دره فرغانه را می توان یکی از کانون های احتمالی بحران در سال های آینده آسیای میانه دانست، منطقه ای که آمریکایی ها در گزارش های ارسالی خود به کاخ سفید از آن به عنوان یک عامل تنش زا، بحران زا یاد کرده اند که هر آن احتمال می رود وضع امنیتی را در آسیای میانه دگرگون کند و به نقطه ای برای تسری بنیادگرایی به دیگر نقاط آسیای مرکزی و خاورمیانه مبدل شود.
نویسنده: سید محمد رضا موسوی
