مرگ ملا منصور توسط اداره امنیت ملی افغانستان تائید شد. ملا اختر منصور بعد از ملا عمر به رهبری طالبان برگزیده شد. اتهام هایی براو وارد بود که در مرگ ملا عمر دست داشته است و تا نزدیک به دو سال مرگ او را از جبهه های طالبان و حتا از خانواده ملا عمر مخفی نگه داشته است. گرچه گفته می شد که منصور آدم مطیع و گوش به فرمانی برای پاکستانی ها و خواهان صلح با حکومت افغانستان است. اما در مدتی که او رهبری طالبان را به عهده داشت با آن که گوش به فرمان پاکستان بود اما تغیر چندانی در مواضع طالبان نسبت به حکومت و مردم افغانستان حادث نشد. حتا تشدید حملات گروه طالبان بر مناطق شمال و اشغال شهر قندوز برای روزهای چند از منصور چهره ای خطرناک و افراطی در ذهن باقی نهاد.
برخی گفتند و تحلیل کردند که مواضع تند او برخاسته از کشمکش های درونی است که در داخل جبهه های طالبان بوجود آمده است، فرزند ملا عمر یکی از کسانی بود که خود را وارث رهبری ملا عمر می دانست، به همین جهت منصور می خواست با شدت عمل، تمام توجه ها را به جبهه های جنگ معطوف دارد تا از شدت اختلافات داخلی بکاهد. حال او توسط پهپادهای امریکایی در خاک پاکستان مورد اصابت قرار گرفته و کشته شده است. کشته شدن ملا منصور بدین صورتی که اتفاق افتاده است پرسش های زیادی بوجود می آورد. یکی آنکه آیا کشته شدن ملا منصور به معنای گامی به سوی صلح در افغانستان است؛ دوم آن که کشته شدن منصور با هماهنگی حکومت و استخبارات پاکستان انجام گرفته و یا آن که یک حرکت خودسر و بدون برنامه ریزی و هماهنگی با حکومت پاکستان بوده است؛ سوم این که کشته شدن منصور می تواند بیان گر مواضع و دیدگاه جدید ایالات متحده امریکا نسبت به طالبان و صلح در افغانستان باشد؟
چهار. اگر ایالات متحده امریکا تا هنوز با بازی دوگانه می خواسته طالبان را حفظ کند اما کشته شدن منصور اعلام نظر جدید ایالات متحده امریکا نسبت به طالبان می تواند شمرده می شود؟
این ها پرسش هایی است که در بدو امر بوجود آمده است، اما اینکه بتوان پاسخ های صد در صد و مطابق با واقع بدست آورد کاری مشکلی است و فقط نیازمند گذشت زمان باید بود که چگونه خواهد شد.
با این که پاسخ های روشنی نمی توان ارایه داد اما گمانه زنی هایی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره خواهم کرد.
یک. بی تردید که مرگ ملا منصور، یکی از خسارت های سختی است که بر طالبان وارد می شود. طالبان بعد از مرگ ملاعمر در حالت چندگانکی به سر می برند و ضربه ای سختی خورده بودند، اینک دومین رهبر خود را از دست می دهند که به هر حال هم از نظر سیاسی می تواند تاثیر قابل توجهی بر جای بگذارد وهم در جانشینی او ممکن است شکاف های جدیدی در صفوف میان طالبان بوجود آید و افزون براین ها، یک حالت عدم تعادل در صفوف طالبان دور از انتظار نخواهد بود. اما از این نکته نباید غفلت کرد که اگرعملیات کشتن منصور با هماهنگی حکومت پاکستان صورت گرفته باشد بی گمان پاکستانی ها تمهیداتی برای جانشینی ملا منصور سنجیده اند و در این صورت در چند روز آینده معلوم خواهد شد که این تمهیدات از چه مقولاتی برخوردار است. اگر چنانچه هماهنگی با حکومت پاکستان صورت نگرفته باشد(که بعید می نماید) طبیعی است که هرج و مرجی در میان صفوف طالبان بوجود خواهد آمد تا مدت ها هرج و مرج ادامه خواهد یافت.
هم چنان اگر هماهنگی با حکومت پاکستان در جهت ایجاد صلح صورت گرفته باشد باز هم باید منتظر بود که مواضع و دیدگاه طالبان نسبت به روند صلح در افغانستان کمافی السابق انعطاف ناپذیر است یا آنکه تغیراتی بوجود خواهد آمد. در کشته شدن ملا منصور یک نکته کلیدی دیگر هم وجود دارد این که آیا کشته شدن ملامنصور به معنی روی گردانی حکومت امریکا از طالبان است و ملا منصور در همین راستا کشته شده است و بعد از این مواضع ایالات متحده نسبت به روند صلح تغیر خواهد کرد و تلاش های امریکا جدی تر خواهد شد و راه های رسیدن به صلح هموارتر خواهد گردد؟
یافتن پاسخ برای این پرسش نیازمند داشتن پیش فرض هایی است با در نظر گرفتن هر کدام از پیش فرضها می توان به نتایج گوناگونی دست پیدا کرد.
پیش فرض اول اینست که تصور شود که برخورد ایالات متحده امریکا و غرب با گروه های همانند طالبان با یک دید انسان مدارانه صورت می گیرد و هر یک از افراد این گروه هاشان و منزلت همسان یک امریکایی را دارد، در این صورت می تواند کشته شدن ملامنصور از سوی امریکایی ها را یک تغیر موضع استراتژیک دید و این گونه پنداشت که اکنون منزلت سیاسی طالبان از چشم امریکایی افتاده است و کشته شدن منصور سر آغاز این دگردیسی سیاسی خواهد بود. اما اگر برای امریکایی ها طالبان و گروه های مشابه طالبان به عنوان ابزار رسیدن به هدف های خاصی مورد استفاده قرار می گرفته است و هر وقت آن هدف ها براورده شود یا کسی دیگری آن اهداف را بهتر و با هزینه کمتر انجام دهند موقف برتر پیدا می کند، در این پیش فرض کشته شدن ملامنصور هیچ تغیری در مواضع امریکا بوجود نخواهد آورد و به عنوان یک دگردیسی استراتژیک نباید نگریست.
ممکن است امریکایی ها کسان دیگری را یافته و یا آفریده باشند که هماهنگ با موضع امریکا عمل کنند، حرف شنوی بیشتری داشته باشد. لذا این گمان را باید از خود دور کرد که مواضع امریکا در قبال طالبان تغیر یافته باشد یا آنها دل شان به حال مردم افغانستان سوخته باشد، کشته و زخمی شدن مردم افغانستان برای آنها احساس رقبتی بوجود آورده باشد که دست به این قتل برده باشد. برای امریکا، طالبان یک ابزار کم بهایی بیش نیست تا وقتی امریکایی ها از این گونه گروه ها استفاده می برند که سودی داشته باشند، هر موقعی که فایده ای بر این ها مترتب نباشد حذف می شوند، ملا منصور نیز بیش از یک مهره سوخته نبود.
به هر حال کشته شدن ملا منصور اگر با هماهنگی، تبانی و هم نظری پاکستان صورت گرفته باشد دارای یک پی آمد است و اگر بدون مشورت حکومت پاکستان صورت گرفته باشد به نتیجه و عواقب دیگری خواهد رسید. که در روزهای آینده دیده خواهد شد که سمت و سوی تحولات به کدام طرف خواهد بود.
برخی گفتند و تحلیل کردند که مواضع تند او برخاسته از کشمکش های درونی است که در داخل جبهه های طالبان بوجود آمده است، فرزند ملا عمر یکی از کسانی بود که خود را وارث رهبری ملا عمر می دانست، به همین جهت منصور می خواست با شدت عمل، تمام توجه ها را به جبهه های جنگ معطوف دارد تا از شدت اختلافات داخلی بکاهد. حال او توسط پهپادهای امریکایی در خاک پاکستان مورد اصابت قرار گرفته و کشته شده است. کشته شدن ملا منصور بدین صورتی که اتفاق افتاده است پرسش های زیادی بوجود می آورد. یکی آنکه آیا کشته شدن ملا منصور به معنای گامی به سوی صلح در افغانستان است؛ دوم آن که کشته شدن منصور با هماهنگی حکومت و استخبارات پاکستان انجام گرفته و یا آن که یک حرکت خودسر و بدون برنامه ریزی و هماهنگی با حکومت پاکستان بوده است؛ سوم این که کشته شدن منصور می تواند بیان گر مواضع و دیدگاه جدید ایالات متحده امریکا نسبت به طالبان و صلح در افغانستان باشد؟
چهار. اگر ایالات متحده امریکا تا هنوز با بازی دوگانه می خواسته طالبان را حفظ کند اما کشته شدن منصور اعلام نظر جدید ایالات متحده امریکا نسبت به طالبان می تواند شمرده می شود؟
این ها پرسش هایی است که در بدو امر بوجود آمده است، اما اینکه بتوان پاسخ های صد در صد و مطابق با واقع بدست آورد کاری مشکلی است و فقط نیازمند گذشت زمان باید بود که چگونه خواهد شد.
با این که پاسخ های روشنی نمی توان ارایه داد اما گمانه زنی هایی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره خواهم کرد.
یک. بی تردید که مرگ ملا منصور، یکی از خسارت های سختی است که بر طالبان وارد می شود. طالبان بعد از مرگ ملاعمر در حالت چندگانکی به سر می برند و ضربه ای سختی خورده بودند، اینک دومین رهبر خود را از دست می دهند که به هر حال هم از نظر سیاسی می تواند تاثیر قابل توجهی بر جای بگذارد وهم در جانشینی او ممکن است شکاف های جدیدی در صفوف میان طالبان بوجود آید و افزون براین ها، یک حالت عدم تعادل در صفوف طالبان دور از انتظار نخواهد بود. اما از این نکته نباید غفلت کرد که اگرعملیات کشتن منصور با هماهنگی حکومت پاکستان صورت گرفته باشد بی گمان پاکستانی ها تمهیداتی برای جانشینی ملا منصور سنجیده اند و در این صورت در چند روز آینده معلوم خواهد شد که این تمهیدات از چه مقولاتی برخوردار است. اگر چنانچه هماهنگی با حکومت پاکستان صورت نگرفته باشد(که بعید می نماید) طبیعی است که هرج و مرجی در میان صفوف طالبان بوجود خواهد آمد تا مدت ها هرج و مرج ادامه خواهد یافت.
هم چنان اگر هماهنگی با حکومت پاکستان در جهت ایجاد صلح صورت گرفته باشد باز هم باید منتظر بود که مواضع و دیدگاه طالبان نسبت به روند صلح در افغانستان کمافی السابق انعطاف ناپذیر است یا آنکه تغیراتی بوجود خواهد آمد. در کشته شدن ملا منصور یک نکته کلیدی دیگر هم وجود دارد این که آیا کشته شدن ملامنصور به معنی روی گردانی حکومت امریکا از طالبان است و ملا منصور در همین راستا کشته شده است و بعد از این مواضع ایالات متحده نسبت به روند صلح تغیر خواهد کرد و تلاش های امریکا جدی تر خواهد شد و راه های رسیدن به صلح هموارتر خواهد گردد؟
یافتن پاسخ برای این پرسش نیازمند داشتن پیش فرض هایی است با در نظر گرفتن هر کدام از پیش فرضها می توان به نتایج گوناگونی دست پیدا کرد.
پیش فرض اول اینست که تصور شود که برخورد ایالات متحده امریکا و غرب با گروه های همانند طالبان با یک دید انسان مدارانه صورت می گیرد و هر یک از افراد این گروه هاشان و منزلت همسان یک امریکایی را دارد، در این صورت می تواند کشته شدن ملامنصور از سوی امریکایی ها را یک تغیر موضع استراتژیک دید و این گونه پنداشت که اکنون منزلت سیاسی طالبان از چشم امریکایی افتاده است و کشته شدن منصور سر آغاز این دگردیسی سیاسی خواهد بود. اما اگر برای امریکایی ها طالبان و گروه های مشابه طالبان به عنوان ابزار رسیدن به هدف های خاصی مورد استفاده قرار می گرفته است و هر وقت آن هدف ها براورده شود یا کسی دیگری آن اهداف را بهتر و با هزینه کمتر انجام دهند موقف برتر پیدا می کند، در این پیش فرض کشته شدن ملامنصور هیچ تغیری در مواضع امریکا بوجود نخواهد آورد و به عنوان یک دگردیسی استراتژیک نباید نگریست.
ممکن است امریکایی ها کسان دیگری را یافته و یا آفریده باشند که هماهنگ با موضع امریکا عمل کنند، حرف شنوی بیشتری داشته باشد. لذا این گمان را باید از خود دور کرد که مواضع امریکا در قبال طالبان تغیر یافته باشد یا آنها دل شان به حال مردم افغانستان سوخته باشد، کشته و زخمی شدن مردم افغانستان برای آنها احساس رقبتی بوجود آورده باشد که دست به این قتل برده باشد. برای امریکا، طالبان یک ابزار کم بهایی بیش نیست تا وقتی امریکایی ها از این گونه گروه ها استفاده می برند که سودی داشته باشند، هر موقعی که فایده ای بر این ها مترتب نباشد حذف می شوند، ملا منصور نیز بیش از یک مهره سوخته نبود.
به هر حال کشته شدن ملا منصور اگر با هماهنگی، تبانی و هم نظری پاکستان صورت گرفته باشد دارای یک پی آمد است و اگر بدون مشورت حکومت پاکستان صورت گرفته باشد به نتیجه و عواقب دیگری خواهد رسید. که در روزهای آینده دیده خواهد شد که سمت و سوی تحولات به کدام طرف خواهد بود.
مولف : سید مظفر دره صوفی
