یکی از پروژه‌های مهم برق که افغانستان را به شاه‌راه ترانزیت خطوط انرژی در منطقه تبدیل خواهد کرد، اجرایی شدن پروژه بزرگ لین برق توتاپ می‌باشد؛ این لین، برق ترکمنستان را از طریق ازبکستان، تاجیکستان و افغانستان به پاکستان انتقال می‌دهد.
این خط برق از سنگ توده در تاجیکستان شروع می‌شود، از نزدیک شیرخان بندر وارد افغانستان شده، از شهرهای قندوز، مهاجر، بغلان، و پل خمری عبور کرده و در دوشی وارد سلسله کوه‌های هندوکش می‌گردد.
بر اساس این پروژه، ۵۰۰ کیلوولت برق زنده در ساعت، از مسیر شبرغان به پل خمری می‌آید و با عبور از کابل و ننگرهار به پاکستان صادر می‌شود. پس از توافق بر سر این طرح، مطالعه کار میدانی آن به داوطلبی بین‌المللی گذاشته شد که در نهایت شرکت آلمانی فیشنر برنده نهایی آن اعلام شد.
شرکت آلمانی فشنر که تهیه‌ی ماسترپلان ۲۰ ساله‌ی برق کشور را عهده‌دار است، در آن زمان هردو مسیر سالنگ و بامیان (بامیان- میدان وردک- کابل) را برای تطبیق این پروژه بررسی کرد که مسیر بامیان را به‌دلایل فنی، امنیتی و اقتصادی پیشنهاد کرده است.
این در حالی است که شرکت برشنا بر اساس طرح‌های قبلی خویش در نظر دارد با ساخت یک سب استیشن در پلخمری این پروژه را از مسیر سالنگ به کابل انتقال بدهد؛ و از کابل، با احداث یک خط ۵۰۰ کیلوولت، این خط از مسیر سالنگ به چوک ارغندی امتداد پیدا کند و بعد به کابل انتقال یافته و سپس به پاکستان صادر شود. اما شرکت فیشنر برخلاف این برنامه، با انتشار گزارش ۴۵۱ صفحه‌‌ای همواره بر عبور خط انتقال برق از مسیر بامیان-سمنگان تاکید کرده است.
شرکت فیشنر برای انتخاب مسیر لین برق توتاپ که از مناطق مرکزی افغانستان عبور می کند، دلائل فنی و تخصصی دارد که به برخی از آن دلائل اشاره می شود:
۱- شرکت فیشنر در ماستر پلان جدید برق افغانستان، یکی از دلایل مهم برای انتقال این خط از مسیر سمنگان و بامیان را امکان اتصال منابع بزرگ تولید برق داخلی افغانستان به شبکه برق می‌داند. با عبور خط ۵۰۰ کیلوولت از مسیر سمنگان- بامیان، معادن بزرگ ذغال سنگ دره صوف و بامیان نیز در مسیر قرار خواهند گرفت.
متخصصان داخلی نیز تایید می‌کنند که علاوه بر آسان گذر بودن مسیر بامیان و سمنگان، معادن آهن حاجی‌گگ و ذغال سنگ در ولایت‌های سمنگان و بامیان در مسیر این لین قرار می‌گیرد که با وصل شدن این معادن به انرژی برق، استخراج معادن رونق گرفته و زمینه سرمایه‌گذاری کلان ملی و بین‌المللی در این زمینه فراهم می‌شود.
۲- دلیل دیگر این است که مسیر سمنگان- بامیان باعث افزایش امنیت برق کابل و پیش‌گیری از مشکل‌های قطع برق در پایتخت می‌گردد. یعنی با عبور این خط برق از مسیر سمنگان- بامیان، از فضای نامساعد جوی و جغرافیایی و مشکل‌های مربوط به مسیر سالنگ پرهیز شده، و از سویی باعث می‌شود که محل‌های تولید برق حرارتی محلی در مسیر بامیان را به کل شبکه برق افغانستان وصل نموده، و سبب افزایش امنیت تامین برق کابل و جنوب افغانستان به خاطر استفاده از دو خط انتقال جداگانه (بامیان و سالنگ) می‌گردد.
۳- از طرف دیگر، وصل کردن برق حاصل از معادن ذغال سنگ در بامیان به شبکه سراسری کشور و ساختن یک خط انتقال برق جداگانه برای آن مسیر، نیاز به بودجه جداگانه دارد که مقدار آن، در مقایسه با هزینه انتقال خط برق توتاپ از مسیر بامیان، به مراتب بیشتر و زیادتر است.
۴- با توجه به این‌که مسیر سالنگ هم‌چنان مسیر انتقال برق دیگری به نام HVDC (برق مرده) از پروژه CASA-۱۰۰۰ نیز خواهد بود، بنابراین، انتقال خط سوم (خط توتاپ) از این مسیر بسیار مشکل و حتا ناممکن خواهد بود.
۵- دلیل دیگری که فیشنر برای توصیه‌ی خویش ذکر کرده این است که انتقال تمام خطوط برق از یک مسیر(سالنگ) سبب افزایش ریسک از دست دادن کل خطوط انتقال در نتیجه یک حادثه در این مسیر خواهد شد که عواقب زیادی برای کشور دارد. به همین دلیل، در ماستر پلان جدید برق افغانستان، عبور برق از هندوکش اکیدا توصیه می‌گردد و تاکید می‌شود که باید از مسیر بامیان عبور کند تا از معایب انتقال برق از مسیر سالنگ پرهیز شده و از هزینه اضافی مربوط نیز جلوگیری گردد.
چنانچه دلائل فنی و تخصصی اقامه شده از جانب شرکت معتبر و جهانی فیشنر نشان می دهد، عبور لین برق توتاپ از مسیر سمنگان- بامیان، از هر جهت و نظری مناسب و ایده آل بوده و منافع ملی مردم افغانستان و نیز عدالت اجتماعی در سراسر این کشور را بهتر تامین می کند؛ لذا بر سران حکومت وحدت ملی است تا ضمن ملاحظه فوائد و مزیت های یاد آوری شده در گزارش ۴۵۱ صفحه ای شرکت معتبر فیشنر، در فیصله خویش مبنی بر تغییر غیر متخصصانه و پرسش بر انگیز مسیر لین برق توتاپ تجدید نظر کنند و اجازه دهند تا این پروژه بزرگ و سودمند ملی، روال معمول و معقول خویش را طی کند و با این کار به بخش عظیمی از پیکره ملت افغانستان که به دلیل تبعیض ها و بی عدالتی های طاقت فرسا، قرنها در محرومیت و محدودیت زندگی کرده اند، نیز توجهی شود و از این توجه سایر مردم افغانستان هم مستفید شوند.
باعث تعجب و تاسف است که با وجود منافع و مزایای بی شمار مسیر سمنگان- بامیان جهت انتقال انرژی برق توتاپ از افغانستان به پاکستان، اعضای کابینه در نشست روز شنبه (۱۱ ثور ۱۳۹۵) خود فیصله کردند که پروژه‌ی "توتاپ" انتقال لین ۵۰۰ کیلو ولت برق از ترکمنستان به کابل از مناطق مرکزی "بامیان و میدان وردک" نه بلکه از مسیر سالنگ اجرا شود.
به نظر می رسد تغییر مسیر توتاپ از بامیان- میدان وردک به سالنگ، پیش از آنکه دلیل فنی و تخصصی و حتی ملی داشته باشد، با اهداف و انگیزه های تبعیض و عصبیت های تاریک قبیلوی همراه و همگام است و اعضای کابینه باید بداند که مردم افغانستان در قرن دموکراسی و آزادی اندیشه و بیان زندگی می کنند نه در قرون سنگی و بدوی بشری که هیچ انسانی از حقوق خویش آگاهی نداشت.
در هر حال، انتقادها و اعتراض های مدنی و قانونی حق هر شهروند افغانستانی در جای جای این کشور پهناور است و روزهای آتی نشان خواهد داد که مردم نسبت به تضییع حقوق مسلم و محرز خویش، بی تفاوت نخواهند نشست و چنانچه رهبران شان تاکید کرده اند در برابر این گونه فیصله ها تسلیم نمی شوند و به کسی اجازه نمی دهند تا از خطوط قرمز مردم آنها عبور کنند.
پس شایسته است تا حکومت وحدت ملی، بیش از این به تنشهای قومی و قبیله ای دامن نزند و بگذارد تا پروژه ملی توتاپ مسیر معمول و معقول و درستش را طی کند که همانا انتقال این لین برق از مسیر بامیان و میدان وردک است.
این خط برق از سنگ توده در تاجیکستان شروع می‌شود، از نزدیک شیرخان بندر وارد افغانستان شده، از شهرهای قندوز، مهاجر، بغلان، و پل خمری عبور کرده و در دوشی وارد سلسله کوه‌های هندوکش می‌گردد.
بر اساس این پروژه، ۵۰۰ کیلوولت برق زنده در ساعت، از مسیر شبرغان به پل خمری می‌آید و با عبور از کابل و ننگرهار به پاکستان صادر می‌شود. پس از توافق بر سر این طرح، مطالعه کار میدانی آن به داوطلبی بین‌المللی گذاشته شد که در نهایت شرکت آلمانی فیشنر برنده نهایی آن اعلام شد.
شرکت آلمانی فشنر که تهیه‌ی ماسترپلان ۲۰ ساله‌ی برق کشور را عهده‌دار است، در آن زمان هردو مسیر سالنگ و بامیان (بامیان- میدان وردک- کابل) را برای تطبیق این پروژه بررسی کرد که مسیر بامیان را به‌دلایل فنی، امنیتی و اقتصادی پیشنهاد کرده است.
این در حالی است که شرکت برشنا بر اساس طرح‌های قبلی خویش در نظر دارد با ساخت یک سب استیشن در پلخمری این پروژه را از مسیر سالنگ به کابل انتقال بدهد؛ و از کابل، با احداث یک خط ۵۰۰ کیلوولت، این خط از مسیر سالنگ به چوک ارغندی امتداد پیدا کند و بعد به کابل انتقال یافته و سپس به پاکستان صادر شود. اما شرکت فیشنر برخلاف این برنامه، با انتشار گزارش ۴۵۱ صفحه‌‌ای همواره بر عبور خط انتقال برق از مسیر بامیان-سمنگان تاکید کرده است.
شرکت فیشنر برای انتخاب مسیر لین برق توتاپ که از مناطق مرکزی افغانستان عبور می کند، دلائل فنی و تخصصی دارد که به برخی از آن دلائل اشاره می شود:
۱- شرکت فیشنر در ماستر پلان جدید برق افغانستان، یکی از دلایل مهم برای انتقال این خط از مسیر سمنگان و بامیان را امکان اتصال منابع بزرگ تولید برق داخلی افغانستان به شبکه برق می‌داند. با عبور خط ۵۰۰ کیلوولت از مسیر سمنگان- بامیان، معادن بزرگ ذغال سنگ دره صوف و بامیان نیز در مسیر قرار خواهند گرفت.
متخصصان داخلی نیز تایید می‌کنند که علاوه بر آسان گذر بودن مسیر بامیان و سمنگان، معادن آهن حاجی‌گگ و ذغال سنگ در ولایت‌های سمنگان و بامیان در مسیر این لین قرار می‌گیرد که با وصل شدن این معادن به انرژی برق، استخراج معادن رونق گرفته و زمینه سرمایه‌گذاری کلان ملی و بین‌المللی در این زمینه فراهم می‌شود.
۲- دلیل دیگر این است که مسیر سمنگان- بامیان باعث افزایش امنیت برق کابل و پیش‌گیری از مشکل‌های قطع برق در پایتخت می‌گردد. یعنی با عبور این خط برق از مسیر سمنگان- بامیان، از فضای نامساعد جوی و جغرافیایی و مشکل‌های مربوط به مسیر سالنگ پرهیز شده، و از سویی باعث می‌شود که محل‌های تولید برق حرارتی محلی در مسیر بامیان را به کل شبکه برق افغانستان وصل نموده، و سبب افزایش امنیت تامین برق کابل و جنوب افغانستان به خاطر استفاده از دو خط انتقال جداگانه (بامیان و سالنگ) می‌گردد.
۳- از طرف دیگر، وصل کردن برق حاصل از معادن ذغال سنگ در بامیان به شبکه سراسری کشور و ساختن یک خط انتقال برق جداگانه برای آن مسیر، نیاز به بودجه جداگانه دارد که مقدار آن، در مقایسه با هزینه انتقال خط برق توتاپ از مسیر بامیان، به مراتب بیشتر و زیادتر است.
۴- با توجه به این‌که مسیر سالنگ هم‌چنان مسیر انتقال برق دیگری به نام HVDC (برق مرده) از پروژه CASA-۱۰۰۰ نیز خواهد بود، بنابراین، انتقال خط سوم (خط توتاپ) از این مسیر بسیار مشکل و حتا ناممکن خواهد بود.
۵- دلیل دیگری که فیشنر برای توصیه‌ی خویش ذکر کرده این است که انتقال تمام خطوط برق از یک مسیر(سالنگ) سبب افزایش ریسک از دست دادن کل خطوط انتقال در نتیجه یک حادثه در این مسیر خواهد شد که عواقب زیادی برای کشور دارد. به همین دلیل، در ماستر پلان جدید برق افغانستان، عبور برق از هندوکش اکیدا توصیه می‌گردد و تاکید می‌شود که باید از مسیر بامیان عبور کند تا از معایب انتقال برق از مسیر سالنگ پرهیز شده و از هزینه اضافی مربوط نیز جلوگیری گردد.
چنانچه دلائل فنی و تخصصی اقامه شده از جانب شرکت معتبر و جهانی فیشنر نشان می دهد، عبور لین برق توتاپ از مسیر سمنگان- بامیان، از هر جهت و نظری مناسب و ایده آل بوده و منافع ملی مردم افغانستان و نیز عدالت اجتماعی در سراسر این کشور را بهتر تامین می کند؛ لذا بر سران حکومت وحدت ملی است تا ضمن ملاحظه فوائد و مزیت های یاد آوری شده در گزارش ۴۵۱ صفحه ای شرکت معتبر فیشنر، در فیصله خویش مبنی بر تغییر غیر متخصصانه و پرسش بر انگیز مسیر لین برق توتاپ تجدید نظر کنند و اجازه دهند تا این پروژه بزرگ و سودمند ملی، روال معمول و معقول خویش را طی کند و با این کار به بخش عظیمی از پیکره ملت افغانستان که به دلیل تبعیض ها و بی عدالتی های طاقت فرسا، قرنها در محرومیت و محدودیت زندگی کرده اند، نیز توجهی شود و از این توجه سایر مردم افغانستان هم مستفید شوند.
باعث تعجب و تاسف است که با وجود منافع و مزایای بی شمار مسیر سمنگان- بامیان جهت انتقال انرژی برق توتاپ از افغانستان به پاکستان، اعضای کابینه در نشست روز شنبه (۱۱ ثور ۱۳۹۵) خود فیصله کردند که پروژه‌ی "توتاپ" انتقال لین ۵۰۰ کیلو ولت برق از ترکمنستان به کابل از مناطق مرکزی "بامیان و میدان وردک" نه بلکه از مسیر سالنگ اجرا شود.
به نظر می رسد تغییر مسیر توتاپ از بامیان- میدان وردک به سالنگ، پیش از آنکه دلیل فنی و تخصصی و حتی ملی داشته باشد، با اهداف و انگیزه های تبعیض و عصبیت های تاریک قبیلوی همراه و همگام است و اعضای کابینه باید بداند که مردم افغانستان در قرن دموکراسی و آزادی اندیشه و بیان زندگی می کنند نه در قرون سنگی و بدوی بشری که هیچ انسانی از حقوق خویش آگاهی نداشت.
در هر حال، انتقادها و اعتراض های مدنی و قانونی حق هر شهروند افغانستانی در جای جای این کشور پهناور است و روزهای آتی نشان خواهد داد که مردم نسبت به تضییع حقوق مسلم و محرز خویش، بی تفاوت نخواهند نشست و چنانچه رهبران شان تاکید کرده اند در برابر این گونه فیصله ها تسلیم نمی شوند و به کسی اجازه نمی دهند تا از خطوط قرمز مردم آنها عبور کنند.
پس شایسته است تا حکومت وحدت ملی، بیش از این به تنشهای قومی و قبیله ای دامن نزند و بگذارد تا پروژه ملی توتاپ مسیر معمول و معقول و درستش را طی کند که همانا انتقال این لین برق از مسیر بامیان و میدان وردک است.
مولف : سیدفاضل محجوب
