در متون مقدس ديني و روايي ما نيز، شروع بهار و شكوفندگي طبيعت، به انحاي گوناگوني مورد ستايش و تكريم قرار گرفته و در باب تماشاي جلوه هاي بي همتا و شگفت انگيز قدرت و جلال خداوند، در سيماي ستودني نوروز و بهار، تاكيدهاي فراواني شده است.
تاریخ انتشار :شنبه ۶ حمل ۱۳۹۰ ساعت ۱۲:۲۴
کد مطلب : 26855
پاسخ آیت الله محسنی درباره جوانب دینی نوروز
نوروز در فقه
نمايه: نوروز –نخستين روز سال نو خورشيدي- در ميان ملل مختلف جهان، به ويژه حوزه تمدني كشورهاي فارسي زبان، جشني پرشكوه و بزرگ است كه ريشه در درازناي تاريخ چندين هزارساله اين خطه دارد.
از نظر مردمان اين حوزه تمدني، نوروز نه تنها جشن رستاخيز طبيعت و سرآغاز فصل شكوفايي و رويش جوانه هاي اميد و نشاط و طراوت و تازگي است؛ بلكه نقطه عطف ارجمندي است براي بازانديشي و تامل و تجديدنظر در باره كليه عرصه هاي مربوط به زندگي يكسال گذشته.
در متون مقدس ديني و روايي ما نيز، شروع بهار و شكوفندگي طبيعت، به انحاي گوناگوني مورد ستايش و تكريم قرار گرفته و در باب تماشاي جلوه هاي بي همتا و شگفت انگيز قدرت و جلال خداوند، در سيماي ستودني نوروز و بهار، تاكيدهاي فراواني شده است. آنچه در ادامه مي خوانيد متن كامل مقاله اي است از حضرت آيت الله محسني؛ رييس شوراي علماي شيعه افغانستان در باره جوانب ديني و فقهي نوروز:
تقریبا در طول سالیان عمر نگارنده، این روز از طرف دولت های افغانستان تعطیل رسمی بوده و مردم مراسمی در آن داشته اند و علمای دینی حسب اطلاع اینجانب از آنها نه منعی کرده اند و نه آنرا حرام دانسته اند، بلکه مشاهیر آنان در جلسات رسمی شرکت کرده اند و این اختلافات محدود در سالهای اخیر در کشور ما بوجود آمده است. نوروز به روز اول سال شمسی که اول برج حمل است، گفته می شود که از سال های متمادی به این طرف از طرف قسمتی از اقوام با انجام مراسمی مقرون گشته و در عصر ما مردم ایران، افغانستان، تاجکستان، كردها و غیر هم به عنوان پشت سر گذاشتن زمستان و آمدن فصل بهار و روییدن سبزه و گل و اعتدال هوا به تفریح می پردازند و حتی از طرف چند دولت من جمله دولت افغانستان روز مذکور تعطیل رسمی می باشد.
مردم در این روز به سوی طبیعت به صحرا می روند و از همدیگر در خانه پذیرایی می کنند و جمعی لباس نو می پوشند و هفت نوع میوه تهیه می نمایند و بر سر پاره ای از مزارها بیرق بلند می کنند و در کشور ما جمعی از مردم به مزار (بلخ) می روند که هم از دیدن گل سرخ لذت ببرند و هم در مراسم بالا بردن و نصب بیرق در محوطه حرم قبری که گروهی از مردم عوام آنرا قبر شاه ولایت مآب حضرت امیر المومنین علی علیه السلام می دانند.(1) شرکت نمایند.
به هر حال مردم برای سرگرمی خود و فرار از زمستان خسته کن در هر محیط اداب و رسومی دارند که غالبا از دایره اعمال عقلانی خارج نیست.
آنچه که هدف نوشتار حاضر است دو مساله ی دیگر است که باید جوابهای آنها را به اطلاع علاقه مندان رسانید.
1- آیا این روز جایگاهی در بین روزهای متبرک و اعیاد اسلامی دارد یا نه؟
2- در فرضی که جایگاه معتبری نداشته باشد، آیا مراسمی که مردم در این روز انجام می دهند جایز است و حلال و یا حرام است و بدعت و یا بقول تکفیريهای زورگو و سرگردان، کفر است و خروج از اسلام؟
تقریبا در طول سالیان عمر نگارنده، این روز از طرف دولت های افغانستان تعطیل رسمی بوده و مردم مراسمی در آن داشته اند و علمای دینی حسب اطلاع اینجانب از آنها نه منعی کرده اند و نه آنرا حرام دانسته اند، بلکه مشاهیر آنان در جلسات رسمی شرکت کرده اند و این اختلافات محدود در سالهای اخیر در کشور ما بوجود آمده است.
در جواب سئوال اول باید گفت که روز نوروز با امتیاز طبیعی که دارد، جایگاهی در بین اعیاد اسلامی ندارد و حال این روز حال سایر ایام عادی است.
در احادیث اهل البیت(ع) دو روایتی راجع به آن وارد شده که سند یکی ضعیف و دیگری مرسل و بی سند است، بنابر این هر دو روایت معتبر نیستند. روایت مرسل عید بودن نوروز را انکار می کند و نشستن برای رفت و آمد مردم، تهنیت در آن را از زبان امام هفتم موسی بن جعفر الکاظم(ع) ممنوع می گرداند(2) و روایت دیگر از معلی بن خنیس است که فضایل زیادی برای اين روز نقل می کند(3) و سپس به پوشیدن لباس نظیف تر و استعمال بوی خوش بهتر و غسل کردن و روزه گرفتن امر می کند.(4) خلاصه اینکه این دو روایت با هم متعارض است و در عین حال سند هر دو غیر معتبر، مضافا که در تعیین روز نوروز نیز بین دانشمندان اقوال مختلفی وجود دارد که اول حمل یکی از اقوال است(5).
بزرگداشت نمونه هاي از نوروز در روایات اهل السنه
و اما روایاتی از جانب اهل سنت در این مورد وارد شده است که از آنها جواز بزرگداشت نوروز استفاده می شود. در این اواخر آنها را دانشمند متتبع و سلفی معتدل «شیخ امین بن صالح هران الحدا»، در کتاب با ارزش خود بنام(فقه الآل رضی الله عنهم) از صفحه 676 تا صفحه 678 نقل کرده است که ما ترجمه آنرا در این جا ذکر می کنیم که یکی از مسئولین مجله معرفت دینی به ترجمه مذکور پرداخته است.
... در گرامی داشتن روز نوروز میان پیروان مذهب شیعه دوازده امامی اختلاف نظر وجود دارد. در این مورد اتهاماتی متوجه اهل تشیع شده چیزی که باعث شده تا نمونه های را که در صدد پیدا کردن آنها بودم، ذکر نمایم.
از جمله اتهاماتی که بر شیعه امامیه، به ارتباط گرامی داشت روز نوروز وارد شده گفته ی ملا علی قاری در کتاب «مرقات المفاتیح» شرح مشکاۀ المصابح (142:5)، که در آن چنین آمده: و همچنین رافضی ها در گرامی داشتن نوروز با مجوس ها وجه اشتراک دارند.
با قطع نظر از حکم گرامی داشتن روز نوروز، به نظر اتهام بستن به یک مذهب به اینکه آنان فلان عمل را به تبعیت از مجوس ها انجام می دهند و بکار بردن عباراتی از این دست خالی از اشکال نیست.
از امام علی (رض) روایتي نقل شده مشعر بر اینکه در نظر ایشان گرامی داشتن روز نوروز هیچ اشکالی ندارد، حتی نقل شده که ایشان هدایای نوروزی و مهرگان را پذیرفتند و هیچ انکاری از دریافت آن نفرمودند و گرفتن پول و هدایا در روز نوروز را تجویز نموده است.
درکتاب تاریخ بغداد (326:13) ترجمه ابوحنیفه، آمده از قول اسماعیل بن حماد بن ابوحنیفه که گفته است: نعمان بن مرزبان ابو ثابت، کسی که در روز نوروز به حضرت علی ابن ابی طالب فالوده هدیه داد و حضرت فرمود: هر روز ما نوروز است و گفته شده که این هدیه در روز مهرگان (جشن واره پائیزی) به ایشان تقدیم شد و حضرت فرمود: هر روز ما مهرگان است. و نیز در تاریخ کبیر(201:4) در ترجمه شماره (2489) آمده است که امام بخاری گفته است: مسعر تمیمی از علی نقل کرده که فرمود: [هدیه روز نوروز که عبارت است از پول نقد بگیرید [و نیز] امام بخاری از حماد بن سلمه و او از علی بن زید و او از مسعر تمیمی نقل کرده که در روز نوروز شخصی فالوده ای را به علی (رض) به عنوان هدیه ی نوروزی آورد. حضرت فرمود: این چیست؟ گفتند: امروز نوروز است. حضرت فرمودند: هر روز ما نوروز است.
در کتاب الاموال نوشته قاسم بن سلام (132:2) شماره 579 آمده است: سعید بن محمد از هارون بن عنتره و او از پدرش نقل کرده که گفت: من در میدان شهر کوفه نزد امام علی رفتم در روز نوروز یا روز مهرگان در حالی که در نزد ایشان تعدادی دهقانها با هدایای حضور داشتند. در این هنگام بود که قنبر نزد ایشان آمد دست ایشان را گرفت و گفت: ای امیر مومنان، شما مردی هستید که هیچ مالی را نمی پذیرید که خانواده تان در آن سهمی داشته باشد، ولی من چیزی را برای شما پنهان کردم [نگهداشتم] حضرت فرمود چیست آن چیز؟ قنبر گفت همراه من بیائید و نگاه کنید که چیست. قنبر وی را وارد خانه ای کرد که در آنجا جعبه ای مملو از کیسه های طلا و نقره بود. وقتی چشم حضرت به این کیسه ها افتاد، گفت مادرت به عزایت بنشیند، می خواستی آتشی بزرگ [سوزان] را وارد خانه من سازی، آنگاه شروع به وزن کردن [تقسیم کردن] طلاها و نقره ها کرد و به هر یک از نمایندگان مردم سهمی داد.
شاهد مدعی، حضور امام (رض) در یک مکان عام مانند رحبه کوفه در روز نوروز و قبول هدایا در این روز است. آنچه امام آنرا از قنبر نپذیرفت که عبارت بود از بعضی هدایای که قنبر برای ایشان نگهداشته بود. و روش امام همان بود که هدایای نوروزی را پذیرفتند و با توجه به ذهدی كه داشتند آنرا میان زیر دستان خود تقسیم نمودند.
و در کتاب کنز العمال در حدیث شماره (38299) (مسند علی) از مسعر تمیمی نقل شده که گفت: در روز نوروز جام فالوده ای را خدمت حضرت علی (رض) به عنوان هدیه بردند. حضرت پرسید: این چیست؟ گفتند: امروز روز نوروز است، فرمودند: هر روز ما نوروز است. عین عبارت در کتاب المصاحف ابن الانباری از ابن سیرین نیز نقل شده.
و نیز در کتاب «غذا ء الالباب» شرح منظومه الآداب (9:3) آمده: پیامبر (ص) هر آنچه میسر می شد می خورد و اگر گوشتی یافت می شد آنرا نوش جان می نمود و گوشت مرغ صرف می کردند و بیش از همه حلوا و عسل دوست داشتند.
و نقل شده که حضرت از خوردن خوراکی های مباح ابا می ورزیدند [در روایت آمده است] برای حضرت علی(رض) فالوده آوردند و حضرت از آن تناول فرمودند: و پرسیدند این چیست؟ گفتند: روز نوروز است. حضرت فرمودند: هرروز ما نوروز است.
و در کتاب سنن الکبرا تالیف بیهقی (235:9) آمده است: ابو عبدالله حافظ از ابو عباس محمد بن یعقوب از حسن بن علی بن عفان از ابو اسامه از حماد بن زید از هشام و او از ابن سیرین نقل کرده که گفته است: در روز نوروز هدیه ای داده شد به حضرت علی(رض) حضرت فرمود: این چیست؟ گفتند: ای امیر مومنان! امروز روز نوروز است. حضرت فرمود: هر روزتان را فیروز سازید.
برخی از این گفته (هر روزتان را فیروز سازید) چنین برداشت کرده اند که حضرت از پذیرفتن هدیه نوروزی کراهت داشتند. لذا برخی راوی ها دنباله حدیث را این گونه آورده اند که حضرت کراهت داشت که حتی نام نوروز را بر زبان براند [لذا فرمودند: هر روزتان را فیروز سازید] و بر مبنای همین برداشت، امام بیهقی در تعلیقه حدیث چنین گفته: از این گفتار بدست مي آيد كه امام علی (رض) کراهت داشتند از اینکه حتی یک روز را به این نام بخواند در حالیکه شریعت چنین کاری نکرده.
و همه اين موارد چيزي است كه از ظاهر تعبير ايشان (امام علي) از نوروز به فيروز استفاده شده و نظر اين دو بزرگوار (ابو اسامه و بيهقي) درباره دلالت حديث نارسا به نظر مي رسد، خصوصا با توجه به دقتي كه در روايات قبلي صورت گرفت كه از زبان حضرت علي (رض) نقل شده بود، پس بايد دقت كرد.
از جمله كساني كه هدايا و تحايف نوروزي را پذيرفته است، بلكه دستور به دادن هديه نوروزي داده است، معاويه پسر ابوسفيان است. حافظ بن عبد البر در ترجمه كتاب «الاستيعاب في معرفة الاصحاب» آورده: زبير گفت: او (معاويه) اولين كسي بود كه ايوان خاتم را [به عنوان هديه نوروزي] قبول كرد و دستور داد تا در روز نوروز و جشن پاييزي (مهرگان) به هم هديه دهند. 6
و نادرتر از آن اينكه گروهي از اسلاف روز نوروز را روز عبادت قرار داده و در آن روز روزه مي گرفتند و به اعتكاف مي پرداختند.
حافظ ابو نعيم در كتاب تاريخ بغداد (475:8) ترجمه زياد ابوسكن كه همان زياد بن عبيدالله مي باشد، مي گويد: ابو عباس فضل بن عبدالرحمان ابهري از قول ابوبكر بن مقري اصفهاني و او از محمد بن محمد بن بدر باهلي و او از اسحاق بن ابي اسرائيل و او از ابوسكين زياد بن عبيدالله گفت: عبدالجبار بن وائل، علقمه بن مرثد، طلحه ايامي و زيد ايامي را ديدم كه در روز نوروز روزه مي گرفتند و در مسجد جامع به اعتكاف مي پرداختند.
و مي گفتند: این روز [نوروز] برای مشرکان روز عید است و آنها می خواستند در این امر با مشرکان مخالفت ورزند.
حافظ المناوی در کتاب فیض القدیر(669:4) نیز بر این امر تاکید کرده می گوید: اسلاف در این روز بیشتر به اعتکاف در مساجد می پرداختند و علقمه می گفت: بار خدایا آنان به کفرشان اعتکاف [گوشه گیری] می کنند و ما بر ایمان خود، پس ما را مورد بخشش خویش قرار ده.
ابن فرحون در کتاب «دییاج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب» ترجمه امام ابن فخار از وی نقل شده، وی که شیفته ای تالیف بود، حدود سی عنوان کتاب در علوم و فنون مختلفه تالیف نموده، یکی از تالیفات ایشان کتابی است تحت عنوان «الفیصل المنتضی المهروز فی الرد علی من انکر صیام النیروز».
دلایل قایلین به حرمت مراسم نوروز
جمعی از اهل علم محترم مقیم کابل، امسال (1389) اعلامیه ي را به نشر سپرده اند و بر حرمت تجلیل از نوروز و سایر اعیاد کفار دلایلی را اقامه کرده اند.
1- «والذین لایشهدون الزور»، ادعا کرده اند که آیه صراحت دارد که حضور در اعیاد کفار گناه دارد. و از تفسیر رازی نقل کرده اند که هر تجمع و حضور یابی که خلاف دین باشد به آن قول زور گفته می شود و از امام قرطبی نقل کرده اند که بازی ای در جاهلیت بود که بدان زور گفته می شد.
از ابن عباس(رض) نقل کرده اند که در محلفی که در آن بر خدا و رسول (ص) دروغ گفته شود در این آیه شامل است (و همانا بزرگترين دروغ، مجالس شرک و جشن های کفراست.
جواب: آیه مبارکه نه تنها صریح در حرمت نیست که حتی ظهور بلکه اشعاری درحرمت ندارد، شما از آیه مبارکه 63 سوره فرقان تا آخر آنرا به دقت بخوانید می دانید که بغیر از آیه 68 و دو آیه مابعد تمام آیات در ذکر فضایل مکارم اخلاقی عباد الرحمن است که از مستحبات است نه از واجبات و محرمات و این موضوع بسیار روشن است که نویسندگان اعلامیه به آن توجه و دقت کافی ننموده اند و ثانیا زور( به فتح زا) به معنای قصد و میل است که در قاموس قرآن به آن تصریح شده و کلمه زیارت و مشتقات آن از همین ماده است و کلمه زور – به ضم زا بر وزن کور- به معنای دورغ است و همین معنی از راغب و اقرب الموارد و طبرسی و جوهری نقل است، ولی ظاهرا مراد (قول زور) قول منحرف از حق است وقول باطل است اعم از اینکه دروغ باشد یا غیر آن.
آنچه از رازی نقل شده اولا شمردن فعل تجمع و حضور یابی از گفتار زور متناقض است، فعل، قول نمی شود و ثانیا پذیرفتن حرمت تجمع و حضور یابی مخالف دین ربطی به حرمت سرگرمی و مجالس اول حمل ندارد و هیچ مسلمانی آنرا به خاطر عید کفار انجام نمی دهد. و حدیث ابن عباس چه ازآن حضرت(ص) صادر شده باشد و چه صادر نشده باشد، ربطی به مقام ندارد؛ زیرا مسلمانان در این روز در مراسم نوروز دروغی برخدا و رسول او(ص) نمی بندند و کار خود را حلال می دانند، بلی اگر کسی بگوید این مراسم نوروزی ما از جانب دین اسلام است دروغ بر خداوند(ج) و رسول او(ص) می شود.
و از این جا بدست آمد که مراسم نوروزی امروزي مسلمانان که برای خوشی طبع و سرگرمی است، پیروی از هوس های کفار نادان نیست و آیه مبارکه: «و لاتتبع اهواء لذین لایعلمون» تعلقی به این مقام ندارد.
2- حدیث انس که آن حضرت در مدینه تشریف آوردند در حالیکه برای مردم دو روزی بود که در آن بازی می کردند آن حضرت فرمود: این دو روز چیست؟ (ما هذان الیومان) عرض کردند ما در جاهلیت در این دو روز بازی می کردیم. فرمود: خداوند برای شما این دو روز را به دو روز بهتر تبدیل کرده است.
بسیار بعید است که این دو روز اول حمل و مهر جان (اول میزان) که از عادات فارس بوده در مدینه جاهلیت عربها رواج پیدا کرده باشد، ظاهرا این دو روز متصل بوده که جمله (ما هذان الیومان) بدست می آید و نیز در حدیث دلالتی بر آن وجود ندارد و بدل شدن دو روز به دو روز بهتر، دلیل حرمت بازی در این دو روز نمی شود بلکه کراهت را اثبات می دارد و امتناع بدل و مبدل عنه در یک مورد است نه در دو مورد نصوصی که از منابع اهل سنت توسط کتاب فقه الآل نقل شد همه بر جواز کارهای معمولی مردم در عید نوروز دلالت می کند.
افراط ممنوع
از ابوحفص حنفی در اطلاعیه مذکور نقل شده: کسی که در نوروز یک عدد تخم مرغ را برای تعظیم این روز هدیه کند موکدا به خداوند متعال کافر شده و عمل های او(نماز، روزه، حج، جهاد و ...) نابود شده است.
و از قاضی حسن بن منصور حنفی نقل شده: کسی که در این روز چیزی بخرد که در روزهای دیگر نمی خریده و یا هدیه ی به دیگری بدهد، اگر به این کار تعظیم نوروز را قصد کرده کافر می شود و اگر تنعم و گشایش و تفریح را قصد کرده کافر نمی شود لکن مکروه است به کراهت تشبه به کفار.
اولا شکی نیست که مسلمانان نوعا برای تفریح و سرگرمی و تنزه دنباله مراسم می روند و اکثرا نمی دانند که مجوسیها و یا سایر کفار در این روز چه مراسمی داشته اند و ثانیا اسباب کفر در احادیث شریف صحیحین مذکور است و بر اساس مفهوم آنها تعظیم نوروز از موجبات کفر نیست، هر چند که حرام باشد هر حرام موجب کفر نمی شود، و فتوای کفر از این دو عالم حنفی باعث تعجب می شود، زیرا علمای محترم احناف چنین روشی ندارند، کار خانه تولید کفر و شرک در اختیار تکفیریها می باشد.
در کلام سلفی معتدل صالح شیخ امین خواندم که معاویه امر می کرد به هدایای نوروز، آیا می شود او را تکفیر کرد؟ جمعی از سلف در این روز در مساجد اعتکاف می کردند و یک دانشمند محترم سنی کتابی در رد منکرین روزه در این روز نوشته است که نقل آن گذشت.
قابل توجه: یک تن تکفیری از جلال آباد اعلامیه را پخش کرده و به شیعه توهین و بی ادبی نموده و ضمنا دروغی را به آنان نسبت داده که ما کلام او را قابل جواب ندانستیم، قبلا گفتیم که نوروز در نظر ما عید نیست هیچ عملی در فقه ما در این روز به سند معتبر ثابت نشده و مسلمانان شیعه و سنی که در چند کشور در این روز مراسمی را انجام می دهند به شرع نسبت نمی دهند و محض تفریح آنها را انجام می دهند. و نیز قبلا اشاره کردیم که نوروز کفار مورد اختلاف است از شش قول یک قول این است که اول حمل است. تکفیریها اولا اعمال عادی مسلمانان را به عنوان تعظیم عید کفار بر خلاف واقع ذکر می کنند و سپس به تکفیر و یا تفسیق آنان می پردازند . نعوذ بالله من الطغیان و الافراط و قد جعلنا الله امة و سطا.
پي نوشت ها:
1- مدفن حضرت امير المومنين و سردار متقيان حضرت علي عليه السلام بطور قطعي در نجف اشرف در ده كيلومتري شهر كوفه (عراق امروزي) است و اين شهر مركز خلافت ايشان بوده است و به گفته پاره اي از مورخين قبريكه در شهر مزار شريف است متعلق به يكي از امام زاده گان مي باشد.
2- بحار الانوار، علامه مجلسي(ره)، ج59/91 تا 100، طبع سوم تصحيح شده داراحياء التراث العربي، بيروت، لبنان، قابل ذكر است كه نجاشي رجالي شهير و مورد اعتماد معلي بن خنيس را تضعيف نموده است ولي ما در كتاب خود بحوث في علم الرجال وثاقت او را اثبات نموده ايم. بلي محمد به الحسين الصايغ كه در سند حديث واقع است جدا ضعيف است و حتي نسبت به غلو داده شده و پدرش مجهول است.
3- همان مصدر، ص100.
4- همان، ص101.
5- همان، ص116 و ما بعد.
6- قابل توجه است كه روايات منقوله در كلام مولف محترم از حضرت علي نزد شيعه به سند معتبر ثابت نيست و روز نوروز هر چند تفريح در آن جايز است ولي نه عيد است و نه تعظيمي دارد. (نگارنده)
منبع: معرفت ديني ـ شماره 41
آيت الله محسني
از نظر مردمان اين حوزه تمدني، نوروز نه تنها جشن رستاخيز طبيعت و سرآغاز فصل شكوفايي و رويش جوانه هاي اميد و نشاط و طراوت و تازگي است؛ بلكه نقطه عطف ارجمندي است براي بازانديشي و تامل و تجديدنظر در باره كليه عرصه هاي مربوط به زندگي يكسال گذشته.
در متون مقدس ديني و روايي ما نيز، شروع بهار و شكوفندگي طبيعت، به انحاي گوناگوني مورد ستايش و تكريم قرار گرفته و در باب تماشاي جلوه هاي بي همتا و شگفت انگيز قدرت و جلال خداوند، در سيماي ستودني نوروز و بهار، تاكيدهاي فراواني شده است. آنچه در ادامه مي خوانيد متن كامل مقاله اي است از حضرت آيت الله محسني؛ رييس شوراي علماي شيعه افغانستان در باره جوانب ديني و فقهي نوروز:
تقریبا در طول سالیان عمر نگارنده، این روز از طرف دولت های افغانستان تعطیل رسمی بوده و مردم مراسمی در آن داشته اند و علمای دینی حسب اطلاع اینجانب از آنها نه منعی کرده اند و نه آنرا حرام دانسته اند، بلکه مشاهیر آنان در جلسات رسمی شرکت کرده اند و این اختلافات محدود در سالهای اخیر در کشور ما بوجود آمده است. نوروز به روز اول سال شمسی که اول برج حمل است، گفته می شود که از سال های متمادی به این طرف از طرف قسمتی از اقوام با انجام مراسمی مقرون گشته و در عصر ما مردم ایران، افغانستان، تاجکستان، كردها و غیر هم به عنوان پشت سر گذاشتن زمستان و آمدن فصل بهار و روییدن سبزه و گل و اعتدال هوا به تفریح می پردازند و حتی از طرف چند دولت من جمله دولت افغانستان روز مذکور تعطیل رسمی می باشد.
مردم در این روز به سوی طبیعت به صحرا می روند و از همدیگر در خانه پذیرایی می کنند و جمعی لباس نو می پوشند و هفت نوع میوه تهیه می نمایند و بر سر پاره ای از مزارها بیرق بلند می کنند و در کشور ما جمعی از مردم به مزار (بلخ) می روند که هم از دیدن گل سرخ لذت ببرند و هم در مراسم بالا بردن و نصب بیرق در محوطه حرم قبری که گروهی از مردم عوام آنرا قبر شاه ولایت مآب حضرت امیر المومنین علی علیه السلام می دانند.(1) شرکت نمایند.
به هر حال مردم برای سرگرمی خود و فرار از زمستان خسته کن در هر محیط اداب و رسومی دارند که غالبا از دایره اعمال عقلانی خارج نیست.
آنچه که هدف نوشتار حاضر است دو مساله ی دیگر است که باید جوابهای آنها را به اطلاع علاقه مندان رسانید.
1- آیا این روز جایگاهی در بین روزهای متبرک و اعیاد اسلامی دارد یا نه؟
2- در فرضی که جایگاه معتبری نداشته باشد، آیا مراسمی که مردم در این روز انجام می دهند جایز است و حلال و یا حرام است و بدعت و یا بقول تکفیريهای زورگو و سرگردان، کفر است و خروج از اسلام؟
تقریبا در طول سالیان عمر نگارنده، این روز از طرف دولت های افغانستان تعطیل رسمی بوده و مردم مراسمی در آن داشته اند و علمای دینی حسب اطلاع اینجانب از آنها نه منعی کرده اند و نه آنرا حرام دانسته اند، بلکه مشاهیر آنان در جلسات رسمی شرکت کرده اند و این اختلافات محدود در سالهای اخیر در کشور ما بوجود آمده است.
در جواب سئوال اول باید گفت که روز نوروز با امتیاز طبیعی که دارد، جایگاهی در بین اعیاد اسلامی ندارد و حال این روز حال سایر ایام عادی است.
در احادیث اهل البیت(ع) دو روایتی راجع به آن وارد شده که سند یکی ضعیف و دیگری مرسل و بی سند است، بنابر این هر دو روایت معتبر نیستند. روایت مرسل عید بودن نوروز را انکار می کند و نشستن برای رفت و آمد مردم، تهنیت در آن را از زبان امام هفتم موسی بن جعفر الکاظم(ع) ممنوع می گرداند(2) و روایت دیگر از معلی بن خنیس است که فضایل زیادی برای اين روز نقل می کند(3) و سپس به پوشیدن لباس نظیف تر و استعمال بوی خوش بهتر و غسل کردن و روزه گرفتن امر می کند.(4) خلاصه اینکه این دو روایت با هم متعارض است و در عین حال سند هر دو غیر معتبر، مضافا که در تعیین روز نوروز نیز بین دانشمندان اقوال مختلفی وجود دارد که اول حمل یکی از اقوال است(5).
بزرگداشت نمونه هاي از نوروز در روایات اهل السنه
و اما روایاتی از جانب اهل سنت در این مورد وارد شده است که از آنها جواز بزرگداشت نوروز استفاده می شود. در این اواخر آنها را دانشمند متتبع و سلفی معتدل «شیخ امین بن صالح هران الحدا»، در کتاب با ارزش خود بنام(فقه الآل رضی الله عنهم) از صفحه 676 تا صفحه 678 نقل کرده است که ما ترجمه آنرا در این جا ذکر می کنیم که یکی از مسئولین مجله معرفت دینی به ترجمه مذکور پرداخته است.
... در گرامی داشتن روز نوروز میان پیروان مذهب شیعه دوازده امامی اختلاف نظر وجود دارد. در این مورد اتهاماتی متوجه اهل تشیع شده چیزی که باعث شده تا نمونه های را که در صدد پیدا کردن آنها بودم، ذکر نمایم.
از جمله اتهاماتی که بر شیعه امامیه، به ارتباط گرامی داشت روز نوروز وارد شده گفته ی ملا علی قاری در کتاب «مرقات المفاتیح» شرح مشکاۀ المصابح (142:5)، که در آن چنین آمده: و همچنین رافضی ها در گرامی داشتن نوروز با مجوس ها وجه اشتراک دارند.
با قطع نظر از حکم گرامی داشتن روز نوروز، به نظر اتهام بستن به یک مذهب به اینکه آنان فلان عمل را به تبعیت از مجوس ها انجام می دهند و بکار بردن عباراتی از این دست خالی از اشکال نیست.
از امام علی (رض) روایتي نقل شده مشعر بر اینکه در نظر ایشان گرامی داشتن روز نوروز هیچ اشکالی ندارد، حتی نقل شده که ایشان هدایای نوروزی و مهرگان را پذیرفتند و هیچ انکاری از دریافت آن نفرمودند و گرفتن پول و هدایا در روز نوروز را تجویز نموده است.
درکتاب تاریخ بغداد (326:13) ترجمه ابوحنیفه، آمده از قول اسماعیل بن حماد بن ابوحنیفه که گفته است: نعمان بن مرزبان ابو ثابت، کسی که در روز نوروز به حضرت علی ابن ابی طالب فالوده هدیه داد و حضرت فرمود: هر روز ما نوروز است و گفته شده که این هدیه در روز مهرگان (جشن واره پائیزی) به ایشان تقدیم شد و حضرت فرمود: هر روز ما مهرگان است. و نیز در تاریخ کبیر(201:4) در ترجمه شماره (2489) آمده است که امام بخاری گفته است: مسعر تمیمی از علی نقل کرده که فرمود: [هدیه روز نوروز که عبارت است از پول نقد بگیرید [و نیز] امام بخاری از حماد بن سلمه و او از علی بن زید و او از مسعر تمیمی نقل کرده که در روز نوروز شخصی فالوده ای را به علی (رض) به عنوان هدیه ی نوروزی آورد. حضرت فرمود: این چیست؟ گفتند: امروز نوروز است. حضرت فرمودند: هر روز ما نوروز است.
در کتاب الاموال نوشته قاسم بن سلام (132:2) شماره 579 آمده است: سعید بن محمد از هارون بن عنتره و او از پدرش نقل کرده که گفت: من در میدان شهر کوفه نزد امام علی رفتم در روز نوروز یا روز مهرگان در حالی که در نزد ایشان تعدادی دهقانها با هدایای حضور داشتند. در این هنگام بود که قنبر نزد ایشان آمد دست ایشان را گرفت و گفت: ای امیر مومنان، شما مردی هستید که هیچ مالی را نمی پذیرید که خانواده تان در آن سهمی داشته باشد، ولی من چیزی را برای شما پنهان کردم [نگهداشتم] حضرت فرمود چیست آن چیز؟ قنبر گفت همراه من بیائید و نگاه کنید که چیست. قنبر وی را وارد خانه ای کرد که در آنجا جعبه ای مملو از کیسه های طلا و نقره بود. وقتی چشم حضرت به این کیسه ها افتاد، گفت مادرت به عزایت بنشیند، می خواستی آتشی بزرگ [سوزان] را وارد خانه من سازی، آنگاه شروع به وزن کردن [تقسیم کردن] طلاها و نقره ها کرد و به هر یک از نمایندگان مردم سهمی داد.
شاهد مدعی، حضور امام (رض) در یک مکان عام مانند رحبه کوفه در روز نوروز و قبول هدایا در این روز است. آنچه امام آنرا از قنبر نپذیرفت که عبارت بود از بعضی هدایای که قنبر برای ایشان نگهداشته بود. و روش امام همان بود که هدایای نوروزی را پذیرفتند و با توجه به ذهدی كه داشتند آنرا میان زیر دستان خود تقسیم نمودند.
و در کتاب کنز العمال در حدیث شماره (38299) (مسند علی) از مسعر تمیمی نقل شده که گفت: در روز نوروز جام فالوده ای را خدمت حضرت علی (رض) به عنوان هدیه بردند. حضرت پرسید: این چیست؟ گفتند: امروز روز نوروز است، فرمودند: هر روز ما نوروز است. عین عبارت در کتاب المصاحف ابن الانباری از ابن سیرین نیز نقل شده.
و نیز در کتاب «غذا ء الالباب» شرح منظومه الآداب (9:3) آمده: پیامبر (ص) هر آنچه میسر می شد می خورد و اگر گوشتی یافت می شد آنرا نوش جان می نمود و گوشت مرغ صرف می کردند و بیش از همه حلوا و عسل دوست داشتند.
و نقل شده که حضرت از خوردن خوراکی های مباح ابا می ورزیدند [در روایت آمده است] برای حضرت علی(رض) فالوده آوردند و حضرت از آن تناول فرمودند: و پرسیدند این چیست؟ گفتند: روز نوروز است. حضرت فرمودند: هرروز ما نوروز است.
و در کتاب سنن الکبرا تالیف بیهقی (235:9) آمده است: ابو عبدالله حافظ از ابو عباس محمد بن یعقوب از حسن بن علی بن عفان از ابو اسامه از حماد بن زید از هشام و او از ابن سیرین نقل کرده که گفته است: در روز نوروز هدیه ای داده شد به حضرت علی(رض) حضرت فرمود: این چیست؟ گفتند: ای امیر مومنان! امروز روز نوروز است. حضرت فرمود: هر روزتان را فیروز سازید.
برخی از این گفته (هر روزتان را فیروز سازید) چنین برداشت کرده اند که حضرت از پذیرفتن هدیه نوروزی کراهت داشتند. لذا برخی راوی ها دنباله حدیث را این گونه آورده اند که حضرت کراهت داشت که حتی نام نوروز را بر زبان براند [لذا فرمودند: هر روزتان را فیروز سازید] و بر مبنای همین برداشت، امام بیهقی در تعلیقه حدیث چنین گفته: از این گفتار بدست مي آيد كه امام علی (رض) کراهت داشتند از اینکه حتی یک روز را به این نام بخواند در حالیکه شریعت چنین کاری نکرده.
و همه اين موارد چيزي است كه از ظاهر تعبير ايشان (امام علي) از نوروز به فيروز استفاده شده و نظر اين دو بزرگوار (ابو اسامه و بيهقي) درباره دلالت حديث نارسا به نظر مي رسد، خصوصا با توجه به دقتي كه در روايات قبلي صورت گرفت كه از زبان حضرت علي (رض) نقل شده بود، پس بايد دقت كرد.
از جمله كساني كه هدايا و تحايف نوروزي را پذيرفته است، بلكه دستور به دادن هديه نوروزي داده است، معاويه پسر ابوسفيان است. حافظ بن عبد البر در ترجمه كتاب «الاستيعاب في معرفة الاصحاب» آورده: زبير گفت: او (معاويه) اولين كسي بود كه ايوان خاتم را [به عنوان هديه نوروزي] قبول كرد و دستور داد تا در روز نوروز و جشن پاييزي (مهرگان) به هم هديه دهند. 6
و نادرتر از آن اينكه گروهي از اسلاف روز نوروز را روز عبادت قرار داده و در آن روز روزه مي گرفتند و به اعتكاف مي پرداختند.
حافظ ابو نعيم در كتاب تاريخ بغداد (475:8) ترجمه زياد ابوسكن كه همان زياد بن عبيدالله مي باشد، مي گويد: ابو عباس فضل بن عبدالرحمان ابهري از قول ابوبكر بن مقري اصفهاني و او از محمد بن محمد بن بدر باهلي و او از اسحاق بن ابي اسرائيل و او از ابوسكين زياد بن عبيدالله گفت: عبدالجبار بن وائل، علقمه بن مرثد، طلحه ايامي و زيد ايامي را ديدم كه در روز نوروز روزه مي گرفتند و در مسجد جامع به اعتكاف مي پرداختند.
و مي گفتند: این روز [نوروز] برای مشرکان روز عید است و آنها می خواستند در این امر با مشرکان مخالفت ورزند.
حافظ المناوی در کتاب فیض القدیر(669:4) نیز بر این امر تاکید کرده می گوید: اسلاف در این روز بیشتر به اعتکاف در مساجد می پرداختند و علقمه می گفت: بار خدایا آنان به کفرشان اعتکاف [گوشه گیری] می کنند و ما بر ایمان خود، پس ما را مورد بخشش خویش قرار ده.
ابن فرحون در کتاب «دییاج المذهب فی معرفة اعیان علماء المذهب» ترجمه امام ابن فخار از وی نقل شده، وی که شیفته ای تالیف بود، حدود سی عنوان کتاب در علوم و فنون مختلفه تالیف نموده، یکی از تالیفات ایشان کتابی است تحت عنوان «الفیصل المنتضی المهروز فی الرد علی من انکر صیام النیروز».
دلایل قایلین به حرمت مراسم نوروز
جمعی از اهل علم محترم مقیم کابل، امسال (1389) اعلامیه ي را به نشر سپرده اند و بر حرمت تجلیل از نوروز و سایر اعیاد کفار دلایلی را اقامه کرده اند.
1- «والذین لایشهدون الزور»، ادعا کرده اند که آیه صراحت دارد که حضور در اعیاد کفار گناه دارد. و از تفسیر رازی نقل کرده اند که هر تجمع و حضور یابی که خلاف دین باشد به آن قول زور گفته می شود و از امام قرطبی نقل کرده اند که بازی ای در جاهلیت بود که بدان زور گفته می شد.
از ابن عباس(رض) نقل کرده اند که در محلفی که در آن بر خدا و رسول (ص) دروغ گفته شود در این آیه شامل است (و همانا بزرگترين دروغ، مجالس شرک و جشن های کفراست.
جواب: آیه مبارکه نه تنها صریح در حرمت نیست که حتی ظهور بلکه اشعاری درحرمت ندارد، شما از آیه مبارکه 63 سوره فرقان تا آخر آنرا به دقت بخوانید می دانید که بغیر از آیه 68 و دو آیه مابعد تمام آیات در ذکر فضایل مکارم اخلاقی عباد الرحمن است که از مستحبات است نه از واجبات و محرمات و این موضوع بسیار روشن است که نویسندگان اعلامیه به آن توجه و دقت کافی ننموده اند و ثانیا زور( به فتح زا) به معنای قصد و میل است که در قاموس قرآن به آن تصریح شده و کلمه زیارت و مشتقات آن از همین ماده است و کلمه زور – به ضم زا بر وزن کور- به معنای دورغ است و همین معنی از راغب و اقرب الموارد و طبرسی و جوهری نقل است، ولی ظاهرا مراد (قول زور) قول منحرف از حق است وقول باطل است اعم از اینکه دروغ باشد یا غیر آن.
آنچه از رازی نقل شده اولا شمردن فعل تجمع و حضور یابی از گفتار زور متناقض است، فعل، قول نمی شود و ثانیا پذیرفتن حرمت تجمع و حضور یابی مخالف دین ربطی به حرمت سرگرمی و مجالس اول حمل ندارد و هیچ مسلمانی آنرا به خاطر عید کفار انجام نمی دهد. و حدیث ابن عباس چه ازآن حضرت(ص) صادر شده باشد و چه صادر نشده باشد، ربطی به مقام ندارد؛ زیرا مسلمانان در این روز در مراسم نوروز دروغی برخدا و رسول او(ص) نمی بندند و کار خود را حلال می دانند، بلی اگر کسی بگوید این مراسم نوروزی ما از جانب دین اسلام است دروغ بر خداوند(ج) و رسول او(ص) می شود.
و از این جا بدست آمد که مراسم نوروزی امروزي مسلمانان که برای خوشی طبع و سرگرمی است، پیروی از هوس های کفار نادان نیست و آیه مبارکه: «و لاتتبع اهواء لذین لایعلمون» تعلقی به این مقام ندارد.
2- حدیث انس که آن حضرت در مدینه تشریف آوردند در حالیکه برای مردم دو روزی بود که در آن بازی می کردند آن حضرت فرمود: این دو روز چیست؟ (ما هذان الیومان) عرض کردند ما در جاهلیت در این دو روز بازی می کردیم. فرمود: خداوند برای شما این دو روز را به دو روز بهتر تبدیل کرده است.
بسیار بعید است که این دو روز اول حمل و مهر جان (اول میزان) که از عادات فارس بوده در مدینه جاهلیت عربها رواج پیدا کرده باشد، ظاهرا این دو روز متصل بوده که جمله (ما هذان الیومان) بدست می آید و نیز در حدیث دلالتی بر آن وجود ندارد و بدل شدن دو روز به دو روز بهتر، دلیل حرمت بازی در این دو روز نمی شود بلکه کراهت را اثبات می دارد و امتناع بدل و مبدل عنه در یک مورد است نه در دو مورد نصوصی که از منابع اهل سنت توسط کتاب فقه الآل نقل شد همه بر جواز کارهای معمولی مردم در عید نوروز دلالت می کند.
افراط ممنوع
از ابوحفص حنفی در اطلاعیه مذکور نقل شده: کسی که در نوروز یک عدد تخم مرغ را برای تعظیم این روز هدیه کند موکدا به خداوند متعال کافر شده و عمل های او(نماز، روزه، حج، جهاد و ...) نابود شده است.
و از قاضی حسن بن منصور حنفی نقل شده: کسی که در این روز چیزی بخرد که در روزهای دیگر نمی خریده و یا هدیه ی به دیگری بدهد، اگر به این کار تعظیم نوروز را قصد کرده کافر می شود و اگر تنعم و گشایش و تفریح را قصد کرده کافر نمی شود لکن مکروه است به کراهت تشبه به کفار.
اولا شکی نیست که مسلمانان نوعا برای تفریح و سرگرمی و تنزه دنباله مراسم می روند و اکثرا نمی دانند که مجوسیها و یا سایر کفار در این روز چه مراسمی داشته اند و ثانیا اسباب کفر در احادیث شریف صحیحین مذکور است و بر اساس مفهوم آنها تعظیم نوروز از موجبات کفر نیست، هر چند که حرام باشد هر حرام موجب کفر نمی شود، و فتوای کفر از این دو عالم حنفی باعث تعجب می شود، زیرا علمای محترم احناف چنین روشی ندارند، کار خانه تولید کفر و شرک در اختیار تکفیریها می باشد.
در کلام سلفی معتدل صالح شیخ امین خواندم که معاویه امر می کرد به هدایای نوروز، آیا می شود او را تکفیر کرد؟ جمعی از سلف در این روز در مساجد اعتکاف می کردند و یک دانشمند محترم سنی کتابی در رد منکرین روزه در این روز نوشته است که نقل آن گذشت.
قابل توجه: یک تن تکفیری از جلال آباد اعلامیه را پخش کرده و به شیعه توهین و بی ادبی نموده و ضمنا دروغی را به آنان نسبت داده که ما کلام او را قابل جواب ندانستیم، قبلا گفتیم که نوروز در نظر ما عید نیست هیچ عملی در فقه ما در این روز به سند معتبر ثابت نشده و مسلمانان شیعه و سنی که در چند کشور در این روز مراسمی را انجام می دهند به شرع نسبت نمی دهند و محض تفریح آنها را انجام می دهند. و نیز قبلا اشاره کردیم که نوروز کفار مورد اختلاف است از شش قول یک قول این است که اول حمل است. تکفیریها اولا اعمال عادی مسلمانان را به عنوان تعظیم عید کفار بر خلاف واقع ذکر می کنند و سپس به تکفیر و یا تفسیق آنان می پردازند . نعوذ بالله من الطغیان و الافراط و قد جعلنا الله امة و سطا.
پي نوشت ها:
1- مدفن حضرت امير المومنين و سردار متقيان حضرت علي عليه السلام بطور قطعي در نجف اشرف در ده كيلومتري شهر كوفه (عراق امروزي) است و اين شهر مركز خلافت ايشان بوده است و به گفته پاره اي از مورخين قبريكه در شهر مزار شريف است متعلق به يكي از امام زاده گان مي باشد.
2- بحار الانوار، علامه مجلسي(ره)، ج59/91 تا 100، طبع سوم تصحيح شده داراحياء التراث العربي، بيروت، لبنان، قابل ذكر است كه نجاشي رجالي شهير و مورد اعتماد معلي بن خنيس را تضعيف نموده است ولي ما در كتاب خود بحوث في علم الرجال وثاقت او را اثبات نموده ايم. بلي محمد به الحسين الصايغ كه در سند حديث واقع است جدا ضعيف است و حتي نسبت به غلو داده شده و پدرش مجهول است.
3- همان مصدر، ص100.
4- همان، ص101.
5- همان، ص116 و ما بعد.
6- قابل توجه است كه روايات منقوله در كلام مولف محترم از حضرت علي نزد شيعه به سند معتبر ثابت نيست و روز نوروز هر چند تفريح در آن جايز است ولي نه عيد است و نه تعظيمي دارد. (نگارنده)
منبع: معرفت ديني ـ شماره 41
آيت الله محسني
منبع : خبرگزاري صداي افغان(آوا)-كابل/سرويس مناسبت ها
avapress.com/vdcftcd0.w6dvtagiiw.html
پربازدیدترین
