پاسخ اجمالی
ثار ھم به معنای خونخواھی و ھم به معنای خون آمده است.
طبق معنای اول به امام حسین (ع) «ثارالله» گفته می شود از آن رو که ولی دم و خونخواه او خدا است.
ولی اگر «ثارالله» به خون خدا معنا شود، به دلیل یکی از توجیھاتی که ذکر می شود، به امام حسین (ع) «ثارالله» گفته می شود:
۱. «ثار» به «الله» اضافه شده است تا بیان کند که این خون، خون شریفی است؛ یعنی اضافه تشریفیه است.
۲. انسان کاملی که در مدراج کمال به مقام قرب فرائض راه یافته، «یدالله» و «لسان الله» و «ثارالله» می شود؛ یعنی دست خدا می شود که اگر خدا بخواھد کاری را انجام دھد با دست او انجام می دھد. زبان الاھی میگردد که اگر خدا بخواھد سخن بگوید با زبان او سخن می گوید، و خون خدا می شود که اگر خدا بخواھد به مکتب خود در جامعه حیات ببخشد، از خون او استفاده می کند. امام حسین (ع) «ثارالله» است؛ زیرا خونی که از آن امام بر زمین ریخته شد موجب گردید تا حیات تازھ ای به کالبد دین دمیده شود.
ما معتقدیم که معنای اول اگرچه معنای درستی است، اما معنای دوم نیز می تواند معنای صحیح این لقب باشد و برای اھلش که به عمق این معنا راه یافتھ اند، از جھاتی در اولویت قرار داشته باشد.
پاسخ تفصیلی
در باره این موضوع نخست باید گفت: این لقب برای دو امام معصوم، امام علی (ع) و امام حسین (ع) وارد شده است. در زیارت امام حسین (ع) می خوانیم: «الَّسَلاُمَ علَیَک یَا ثَاَر اللَّهَ و اْبَن ثَاِرِه»؛[۱] سلام بر تو اى خون خدا و فرزند خون خدا.
در مورد معنای ثار الله دو احتمال وجود دارد:
۱. به معنای خونخواھی: درکتب لغت واژه «الثار» را به معنای «الطلب بالدم؛ یعنی خونخواھی» معنا کردھ اند. براین اساس؛ «ثارالله» یعنی کسی که ولی دم و خونخواه او خدا است.
لازم است بدانیم که ندای خونخواھی حسین (ع)؛ یعنی شعار «یا لثارات الحسین»، شعار قیام توابین و نیز قیام مختار، بوده است،[۲] و ھمچنین شعار فرشتگانی است که کنار قبر او تا ظھور امام زمان (عج) می مانند،[۳] و نیز شعار حضرت مھدی (عج) در ھنگام قیام[۴] و شعار یاوران شھادت طلب او است.[۵]
معنایی که از واژه «ثارالله» بیان گردید، مورد پذیرش گروه زیادی از دانشمندان اسلامی قرار گرفته است[۶]؛ بر طبق این معنا «ثاراللَّه» یعنى اى کسى که خون بھاى تو متعلق به خدا است و او خون بھاى تو را میگیرد؛ زیرا تو متعلق به یک خانواده نیستى که خون بھاى تو را رئیس خانواده بگیرد، و نیز متعلق به یک قبیله نیستى که خون بھاى ترا رئیس قبیله بگیرد، تو متعلق به جھان انسانیت و بشریت ھستی، تو متعلق به عالم ھستى و ذات پاک خدایى، بنا بر این خون بھاى تو را او باید بگیرد، و ھمچنین تو فرزند على بن ابى طالب ھستى که شھید راه خدا بود و خون بھاى او را نیز خدا باید بگیرد.
۲. به معنای خون خدا: از کلام علامه مجلسی (ره) استفاده می شود که «الثأر» به معنای خون و خونخواھی
آمده است[۷] ؛ و آنچه گفته ایشان را تأئید می کند معنایی است که کتاب لسان العرب از واژه «الثار» ارائه کرده است. این کتاب لغت می گوید: «الَّثْأُر الطَّلَب بالَّدِم، و قیل: الدم نفسه»؛ یعنی واژه «الثار» به معنای طلب کردن خون است و گفته شده که به معنای خود خون نیز آمده است.[۸] پس می توان گفت که حسین (ع) خون خدا است، اما آیا براستی می توان این معنا را پذیرفت و آیا خدا جسم است که خون داشته باشد و آیا اصولا چنین تصوری از خدا می تواند صحیح باشد؟!
در پاسخ باید گفت: واژھ ھایی؛ مانند یدالله و... که در فرھنگ اسلامی به کار برده می شود، یک تعبیر کنایی یا مجازی تلقی می شود[۹]؛ مثلا آنگاه که گفته می شود علی (ع) یدالله است، منظور این نیست که خدا جسم است و مانند انسان دستی دارد و دست او حضرت علی (ع) است، بلکه مقصود آن است که علی (ع) مظھر قدرت الھی است.
بر این اساس؛ مصحح اطلاق لقب «ثارالله » بر امام حسین (ع)، می تواند یکی از احتمالات زیر باشد:
۱. اضافه «ثار» به «الله» اضافه تشریفیه است؛ یعنی این خون به الله که شریفتریِن موجودات است، اضافه شده تا کسب شرافت کند و دانسته شود که این خون، خون شریفی است؛ زیرا برای خدا ریخته شده و از این رو به خدا تعلق دارد، ھمان گونه که در «ھِذِه ناَقُة اللَّه»[۱۰] ناقه به الله یا در «بیت الله» و «ِعْنَد بَیتِک اْلُمَحَّرم»[۱۱]، بیت به الله و ضمیر خطاب، برای کسب شرافت، اضافه گردیده است.[۱۲]
۲. انسان کاملی که در مدراج کمال به مقام قرب فرائض[۱۳] راه یافته، «یدالله» و «لسان الله» و «ثارالله» می- شود؛ یعنی دست خدا می شود که اگر خدا بخواھد کاری را انجام دھد با دست او انجام می دھد. زبان الھی می گردد که اگر خدا بخواھد سخن بگوید با زبان او سخن می گوید، و خون خدا می شود که اگر خدا بخواھد به خود و مکتب خود در جامعه حیات ببخشد از خون او استفاده می کند. امام علی (ع) و امام حسین (ع) «ثارالله» ھستند؛ زیرا خونی که از آن دو امام (ع) بر زمین ریخته شد موجب گردید تا حیات تازھ ای به کالبد دین دمیده شود.
به ھر حال در متون دینی ما، لقب «ثارالله» برای امام حسین (ع) به کار برده شده است. ما معتقدیم که معنای اول اگرچه معنای درستی است، اما معنای دوم نیز می تواند معنای صحیح لقب «ثارالله» باشد و برای اھلش که به عمق این معنا راه یافتھ اند، از جھاتی در اولویت قرار داشته باشد.
در این نگاه، آن امام بزرگوار (ع) خون خدا است از آن جھت که خونش حیات تازھ ای به کالبد دین دمیده و باعث شده که نام خدا زنده گردد. خدایی که می رفت کم کم از یادھا و خاطرھ ھا محو شود و عبادتش تبدیل به عادت.
از این جھت گفته می شود که، اسلام نبوی الحدوث و حسینی البقاء است، و بدیھی است که انسان زنده برای
بقایش نیاز به خون دارد و جاری بودن خون در رگھا، نماد و سنبل زنده بودن است و آنگاه که خون از جریان و حرکت باز ایستد، مرگ شخص فرا می رسد. دقیقاً برای بقای پیکر اسلام نیز باید خونی در رگھای آن جاری باشد و بر این اساس اگر روزی این خون از آن کالبد جدا شود مرگ آن، حتمی و قطعی است و بعد از آن، آنچه که می- ماند تنھا جسمی است بی روح و بیجان.[۱۴]
پی نوشت ها:
[۱]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۴، ص۵۷۶. این جمله در زیارت اول رجب، نیمه رجب، شعبان و زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه
وارد شده است.
[۲]. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۴۵، ص۳۳۳؛ کرمی، علی، در سوگ امیر آزادى- گویاترین تاریخ کربلا، ص۳۸۵.
[۳]. چھار ھزار فرشته براى یاری امام حسین (ع) بزمین آمدند و دیدند کشته شده است آنھا بر سر قبرش ژولیده و خاک آلود باشند تا قائم
(ع) ظھور کند و یاریش کند و شعار آنھا «یا لثارات الحسین» است؛ شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۳۰، المجلس السابع و العشرون؛ مجلسی،چرا بھ امام حسین ثارالله می گویند؟ - گنجینھ پاسخھا - اسلام کوئست - مرجعی برای پاسخگویی بھ سوالات دینی، اعتقادی و شرعی ۱۱/۲/۲۰۱۴
http://www.islamquest.net/fa/archive/question/fa۷۲۵۸ ۳/۳
محمدباقر، بحارالأنوار، ج۴۴، ص۲۸۶.
[۴]. قمی، شیخ عباس، منتھی الآمال، ج۱، ص۵۴۲؛ ھمچنین امام باقر(ع) فرمود: «َو اْلَقائُِمِمَّنا إَِذاَقاَم طَلََب بَِثْأِر اْلُحَسْیِن (ع)»؛ مجلسی،
محمدباقر، بحارالأنوار، ج۴۴، ص۲۱۸.
[۵]. مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۵۲، ص۳۰۸.
[۶]. صاحب تفسیر نمونه میگوید: ثار ھیچگاه در لغت عرب بمعنى خون نیامده است، بلکه بمعناى «خونبھا» است، (در لغت عرب به خون،
«دم» اطلاق میشود) ؛ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۲۹.
[۷]. ایشان در شرح عبارت: «و أنک ثار الله فی الأرض» میگوید: «الثأر بالھمز، الدم و طلب الدم أی أنک أھل ثار الله و الذی یطلب الله بدمه
من أعدائه أو ھو الطالب بدمه و دماء أھل بیته بأمر الله فی الرجعة»؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، ج۹۸، ص۱۵۱.
[۸]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۴، ص۹۷.
[۹]. نک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۲۹؛ قرائتى، محسن، تفسیر نور، ج۲، ص۴۴۳.
.۶۴ ،ھود .[۱۰]
.۳۷ ،ابراھیم .[۱۱]
[۱۲]. «ھِذِه ناَقُة اللَِّه» الإضافة إلى الله تشریفیة، کإضافة مکة إلى الله یقال: «بیت الله»، و إضافة دم الحسین (ع) إلى الله، یقال: «ثار الله»؛
نک: حسینى شیرازى، سید محمد، تقریب القرآن إلى الأذھان، ج۲، ص۲۰۰.
[۱۳] آنچه انسان را به سوی خدا نزدیک میکند، یا از قبیل نوافل است که به معنای مقرباتی است که خداوند آن را بر بندگان خود واجب
نکرده است، بلکه آنان تقرباً الی الله آن را بر خود لازم گردانیدھاند و مرتکب میشوند. و یا از قبیل فرائض که به معنای مقرباتی ھستند که
خداوند آن اعمال را بر بندگان خود واجب و لازم کرده است و بندگان نیز بنابر امتثال امر، آن را ارتکاب نمودھاند.
[۱۴]. برای آگاھی بیشتر نک: ترخان، قاسم، نگرشی عرفانی، فلسفی و کلامی به: شخصیت و قیام امام حسین (ع)، ص ۱۰۴ -۹۱، انتشارات چلچراغ، چاپ اول، ۱۳۸۸ ه ش.
گفتنی است که ھمه منابع آدرس داده شده از نرم افزارھای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نور، است.
منبع: وبسایت انترنیتی اسلام کووست
