ديباچه
افغانستان كشوري است كه محاط به خشكه مي باشد و هميشه نياز دارد تا براي فايق آمدن به چالش هاي ترانزيتي و تجارتي اش راهِ جديدي را براي دسترسي به آب هاي بحر پيدا نمايد. محصور به خشكه بودن چالشي است كه تمام كشورهاي محصور به خشكه با آن روبرو است و هر يك از آن ها تلاش دارند تا راهِ جديدي براي حل اين مشكل دريابند. با توجه به چالش هاي امنيتي كه در مسير بحر هند براي افغانستان وجود دارد اين كشور در جستجوي راه هاي بديل براي ارتباط با كشورهاي صنعتي و جامعه جهاني مي باشد. در اين زمينه مسيري جديدي را كه دولت افغانستان پيشنهاد كرده است «راه لاجورد» مي باشد كه افغانستان را از طريق تركمنستان، آذربايجان و گرجستان به درياي سياه و بعد با عبور از تركيه به آب هاي آزاد وصل ميسازد. اين مسيري تاريخي است كه حدود دو هزار سال قبل لاجورد بدخشان از اين مسير به كشورهاي آسياي مركزي و اروپا صادر مي گرديد. همچنان اين راه از سابقه تاريخي بيشترِ برخوردار بوده و به عنوان بخشي از راه ابريشم داراي اهميت ويژه مي باشد. اين طرح در ۲۴ عقرب ۱۳۹۴ هجري- خورشيدي از طرف افغانستان مطرح شد.
خصوصيات، فرصت ها و چالش هاي مسير لاجورد
همكاري هاي ترانزيت بازرگاني و حمل و نقل راه لاجورد ميان افغانستان، تركمنستان، آذربايجان، گرجستان و تركيه جهت كاهش موانع ترانزيتي، تجارتي و توسعه عمليات مشترك گمركي بين كشورهاي نامبرده، منحيث راه بديل ترانزيتي براي دسترسي به بنادر بحري ايجاد مي شود. حمل و نقل اموال از مسير اين كشورها توسط سرك و خط آهن مناسب ترين راه بازرگاني ميان افغانستان، آسياي ميانه، قفقاز، بالكان و اروپاي مركزي بوده و وسيله مؤثر ارتباط آسياي جنوبي با كشورهاي اروپایي مي باشد. اين مسير براي افغانستان از اهميت ويژۀ برخوردار است. چرا كه ارزان ترين و كوتاه ترين راه براي رسيدن به كشورهاي اروپايي مي باشد.
از جانب ديگر با توجه به جهاني شدن راه هاي ترانزيتي و انتقال سرمايه، اموال، كالاها و فن آوري معاصر از كشورهاي سرمايه داري به جانب كشورهاي در حال توسعه، تغييرات بيشتري در سرحدات كشورها ايجاد گرديده كه از آن جمله مي توان به تغييرات در مرزهاي روسيه اشاره نمود. هر چند پروسه جهاني شدن چالش ها و عوارضی مانند قاچاق انسان و مواد مخدر، تروريزم منطقه اي و بين المللي را نيز بوجود آورده است، ليكن جامعه جهاني و كشورهاي عضو آن ناچار از همكاري در اين پروسه به منظور ثبات در رشد اقتصادي در سطوح ملي و بين المللي مي باشد.
در واقع با توجه به اهميت انرژي و ضرورت به منابع جديد در اين زمينه و همچنان رشد كشورهاي مانند چين كه در كنار ايالات متحده آمريكا به بزرگترين مصرف كننده انرژي تبديل شده است، باعث شده كه منابع انرژي كشورهاي آسياي مركزي از اهميت ويژه برخوردار گردد. كشورهاي اروپايي و ايالات متحده آمريكا و حتي چين بدون در نظر گرفتن روسيه، خواهان دسترسي به اين منابع انرژي مي باشند. بنابر اين نقش خاصي براي افغانستان، آذربايجان و گرجستان قائل مي شوند.
در همين حال با در نظرداشت رشد چين، افغانستان خواهد توانست نقش مركزي و تاريخي خود را به عنوان مسير ترانزيتي ايفا نموده، منافع بزرگ را نصيب خود نمايد و دوباره به يكي از مهمترين بازيگران منطقه تبديل شود. براي غرب و چين، سرحدات مشترك افغانستان با سه كشور مهم در حوزۀ آسياي ميانه، افغانستان داراي نقش ويژه و مهم در منطقه و جهان دارد. بناّ افغانستان براي كشورهاي نامبرده مطمئن ترين مسير براي رسيدن به آسياي مركزي و قفقاز مي باشد و حضورشان در اين منطقه از اهميت فوق العادۀ جهت دسترسي به مناطق نفت خيز مهم مي باشد.
• خصوصيات: اين راه از كشور افغانستان شروع شده در بندر «تركمن باشي» تركمنستان ختم گرديده و سپس از طريق شهر باكوي آذربايجان به منطقه «تفليس» گرجستان وصل مي گردد و با گذشتن از «تفليس» گرجستان، «قارس و استانبول» تركيه به اروپا وصل مي شود.
ابتكار اين طرح از طرف دولت افغانستان با كشورهاي ذيدخل در ميان گذاشته شده كه از طرف كشورهاي منطقه مورد توجه و استقبال قرار گرفته است. دولت افغانستان به اين باور است كه اين مسير يكي از كوتاه ترين و ساده ترين راه براي افغانستان بوده، زيرا از مرز افغانستان تا بندر «تركمن باشي» تركمنستان و از «باكو» آذربايجان الي «قارس و استانبول» تركيه سرك و خط آهن موجود مي باشد. حالا ضرور است كه جاده موجود به هم وصل گرديده و يك بسته هم و نقل واحد در مسير معرفي شود، براي اين كار نياز است كه گمرك ها در كشورهاي اين مسير به صورت هماهنگ عمل نموده و تعرفه واحد معرفي شود و موانع امنيتي در مسير كمتر شود.
• فرصت ها:
- كاهش در هزينه انتقال اموال از اين راه نسبت به راه پاكستان.
- وصل شدن كشورهاي آسياي جنوبي با چين و كشورهاي اروپايي از طريق افغانستان.
- رونق بخشيدن به تجارت و فعاليت هاي بازرگاني با كشورهاي اروپايي كه باعث آوردن سود به افغانستان مي شود.
- كاهش و عدم وابستگي افغانستان براي انتقال اموال از راه هاي كشورهاي ايران و پاكستان.
- سرمايه گذاري ۴۰ ميليارد دالري چين در اين مسير.
- شانس بزرگ براي كشورهاي تركمنستان، آذربايجان و گرجستان جهت مشاركت با ناتو و اتحاديه اروپا و در نهايت شراكت با اين كشورها جهت كاهش و عدم وابستگي آن ها به روسيه.
- كاهش وابستگي اروپا به انرژي روسيه.
- اميدواري براي آمريكا جهت اكمالات نيرو هايش در افغانستان.
• چالش ها:
- نبود امنيت مطمئن، جاده ها و خط آهن در افغانستان.
- واكنش روسيه نسبت به هر نوع تحرك در منطقه كه باعث آزاد شدن انرژي بحيرۀ كسپين «درياي خزر» به بحيرۀ سياه و مديترانۀ گردد.
- مواجه شدن افغانسان با گيج هاي متعدد خط آهن «واحد فاصله ريل هاي خط آهن» كه از كشورهاي پاكستان، ايران و كشورهاي آسياي مركزي وارد مي شود.
- عدم موجوديت زمينه ها براي انتقال كالا و خدمات در كشورهاي استفاده كنند اين طرح.
نتيجه گيري
افغانستان به عنوان مطرح كننده اين طرح از ساليان متمادي با چالش هاي ترانزيتي مواجه بوده است. اين طرح خواهد توانست تا در آينده افغانستان را از مشكلات ترانزيت اموال رهايي بخشد. همكاري هاي ترانزيت بازرگاني و حمل و نقل راه لاجورد ميان افغانستان، تركمنستان، آذربايجان، گرجستان و تركيه جهت كاهش موانع ترانزيتي، تجارتي و توسعه عمليات مشترك گمركي ميان كشورهاي نامبرده، منحيث راه بديل ترانزيتي براي دسترسي به بنادر بحري ايجاد خواهد شد. انتقال اموال از اين مسير براي افغانستان مطمئن و كم هزينه خواهد بود.
براي كشورهاي تركمنستان، آذربايجان و گرجستان فرصت را مهيا خواهد ساخت تا اين كشورها از وابستگي به روسيه نجات يابند و بتوانند از اين راه با كشورهاي اروپايي و ناتو همكاري نمايند. كاهش وابستگي افغانستان به راه هاي ترانزيت با بعضی از همسایه ها، سرمايه گذاري چين در اين بخش و موارد ياد شده ديگر از فرصت هاي اين طرح خواهد بود. عدم امنيت مطمئن، جاده ها و خط آهن در افغانستان، واكنش روسيه به تحركات در منطقه و عدم زمينه هاي انتقال اموال در كشورهاي شامل اين طرح از چالش هاي طرح مذكور خواهد بود.
راه لاجورد افغانستان براي غرب و چين مطمئن ترين مسير جهت دسترسي به مناطق نفت خيز آسياي مركزي و قفقاز مي باشد. چرا كه غرب و چين ميخواهند بدون در نظرداشت روسيه بتوانند از انرژي كشورهاي آسياي مركزي استفاده نمايند.
اگر اين طرح به صورت عملي آن اجرا گردد و كشورهاي منطقه بتوانند مواد اين طرح را به صورت درست آن اجرا نمايند در آينده اين راه به يكي از راه هاي اصلي تجارت ميان كشورهاي آسياي مركزي، جنوبي و چين تبديل خواهد شد و افغانستان ميتواند از اين راه سود هنگفت به دست بياورد.
نويسنده: شمس الدين فقيري