حیا و عفت، صفات پسندیده نفسانی هستند که انسان را از ارتکاب به کارهای زشت و اعمال غیرانسانی باز میدارند. عفت حالتی باطنی است که آثار آن در چهره، رفتار و گفتار شخصِ باحیا خودنمایی میکند و تاثیرات فراوانی بر سلامت زندگی فردی و اجتماعی داشته و مورد توصیه، تاکید و سفارش شرع مقدس نیز قرار گرفته است.
اوصافی مانند حاضر و ناظر دانستن خداوند در آشکار و نهان، محبت و مهرورزی، دوری از بدیها و زشتیها، مهربانی و خوشرویی، گذشت و بخشندگی و خوشنامیِ میان مردم از مهمترین نتایجی است که از حیا و عفت نشأت میگیرند.
رابطه مستقیم میزان حیا و دوری از گناهان
همچنین بین حیا و رسیدن به اهداف آفرینش انسان نیز رابطهی نزدیکی وجود دارد؛ چون هدف از آفرینش انسانها، نیل به سعادت اخروی و کمال نهایی اوست. این مهم در سایهی پاکدامنی و دوری از گناهان و معاصی تحقق مییابد. هر چه حیای انسان بیشتر باشد به همان اندازه میزان دوری از گناهان و نیفتادن در دامهای شیاطین بیشتر خواهد بود؛ در نتیجه، انسان باحیا به اهداف آفرینش کاملا نزدیک است.
حیا و پاکدامنی، لباس و زینت دین اسلام است
اساسا یکی از مهمترین راههای رسیدن به کرامت و عزت نفس، تجهیز به صفت نیکو و ارشمند حیاست که از صفات جمیلهی خداوند متعال، انبیای عظام، ائمه معصومین (ع) و انسانهای مؤمن به حساب میآید. پیشوایان دینی، پیوسته با رفتارهای عملی و اخلاقیِ خود دیگران را به حفظ حیا و عفت دعوت مینمودند. این صفت حسنه از جایگاه و ارزش ویژهای برخوردار میباشد تا آنجا که در روایات از آن به عنوان لباس و زینت اسلام تعبیر شده است.
در صورت پدیدار شدن صفت حیا در ارکان مختلف زندگی، آثار و برکات ارزشمندی همچون جلب محبت الهی، عفت و پاکدامنی و پاک شدن نامهی اعمال از گناهان نصیب انسان میگردد.
از این رو لازم است در قدم اول، مدیران خانوادهها به طور جدی به حیا و عفت اهمیت دهند و آن را عملا به افراد خانواده بیاموزند، چرا که حیا و عفت، پایه و اساس بسیاری از خوشبختیها در زندگی است. شکی نیست که این صفتِ ارزشمند جزء وظایف متقابل همسران بوده و آراستگی هر یک از آنان به ملکه حیا، نتایج گرانبهایی در تأمین سعادت خانوادگی آنان خواهد داشت.
حفظ حیا و عفت؛ ضامن حفظ و بقای کانون خانواده
اصولا یکی از آثار حفظ عفّت در محیط خانواده، پاکدامنی همسران است؛ اگر زن و شوهر عفیف باشند، پاکدامنیشان در اخلاق و رفتار یکدیگر نیز تأثیر خواهد داشت و آنان را به سوی خوبیها سوق خواهد داد، چون حیا و عفاف، محیط خانواده را از فساد اخلاقی و اختلافات ویرانگر در امان میدارد. حیا و عفّت، بزرگترین عامل حفظ انسان از افتادن به ورطه فساد و تباهی است. چه بسا در نتیجه بیتوجهیها و سهلانگاریها در این خصوص، کانون گرم خانوادهای متلاشی شود و تا ابد لکه ننگ در دامن آن باقی بماند.
با توجه به آموزههای دین مقدس اسلام درمییابیم که اساسا حیا و ایمان در کنار هم و در یک ظرف قرار دارند و چنان به هم پیوسته و در هم تنیدهاند که اگر یکى از آنها از دست برود، دیگرى هم پس از آن خواهد رفت.
مهمترین اثر عفت و پاکدامنی، چشیدن لذت ایمان است
پس روشن است که حیا و ایمان ملازم یکدیگر بوده و در بود و نبود نیز تابع یکدیگرند، مانند دو چیزی که به یک ریسمان بسته شده باشند، هرگاه کسی یکی از آندو را از دست بدهد دیگری را نیز از دست داده است. به همین دلیل یکی از مهمترین آثار عفت و پاکدامنی، درک لذت ایمان است و چشیدن چنین لذتی در تمام دوران زندگی، بدون عفت و پاکدامنی امکانپذیر نمیباشد. کسی که به اینکه خداوند، در همه جا و در همه احوال نظارهگر اعمال و کردار اوست ایمان دارد، هرگز تن به ناپاکی و بیعفتی نخواهد داد.
حیا و عفت؛ ابزار سنجش ایمان انسان
بنابراین شخص بىحیا که از هیچگونه رفتار و گفتاری خجالت نمىکشد و هر عمل قبیحی را علنا انجام میدهد و هر سخن زشتی را به راحتی بر زبان میراند و از گفتن هیچ کلام معصیتآلودی ابایى ندارد، بدون تردید ایمانش مشکل دارد و باید ریشهى بىحیایىهای او را در مشکلات اعتقادى او جستجو کرد. بنابراین براى شناخت و تشخیص انسانهاى مؤمن مىتوان این اوصاف را در افراد، مورد دقت و بررسى قرار داد.
حیا در حوزه مسایل اجتماعی
حیا و عفت با مسایل اجتماعی زنان ارتباط عمیقی دارد. در جامعهی امروز، دو صفت شرم و بیشرمی به دو صورت مثبت و منفی در خصوص ورود زنان و دختران به حوزه فعالیتهای اجتماعی به کار میرود. یکی از مظاهر بیحیایی، شیوع و گسترش روزافزون بدحجابی و بیحجابیِ شرمآوری است که بدون تردید از مشخصات جوامع سرمایهداری غربی میباشد.
بدحجابی و بیحیایی، علاوه بر آنکه یکی از نتایج سوءِ شهوترانیهای مهار گسیختهی سرمایهداران غربی است، یکی از روشها و وسایلی نیز میباشد که آنها برای تخدیر و بیحس کردن اجتماعات انسانی و تبدیل آن به صورت مصرفکنندگانِ اجباری کالاهای مصرفی خودشان به کار میبرند.
از این رو در شرایط کنونی، جامعه آن نوع رفتار و منشی را از زنان انتظار دارد که بر مبنای حیا و عفت باشد. از این جهت است که عرف مردم و جامعه آن را امری مرتبط با زنان میداند و انتظار دارد که نقش خانمها در داشتن چنین صفت و فضیلتی نقشی بارز و برجسته باشد.
از نگاه دین اسلام، حیا به یک جنس اختصاص ندارد؛ همه باید باحیا باشند
همچنین از بازخوانی آیات متبرکهی قرآن به وضوح بهدست میآید که مقولهی حیا و بیحیایی به جامعهی زنان و جنس مؤنث اختصاص ندارد؛ متون دینی حیا را فضیلتی میداند که مردان نیز میبایست از آن برخوردار باشند. از نگاه دین، حیا به معنای پرهیز از زشتیها در عمل، گفتار و رفتار میباشد که اختصاصی به یک جنس خاص ندارد.
مولفهی فضیلت در جامعه باید همگانی باشد. چون حیا و عفت موجب رشد همهی زیباییها در انجام و اجرای مناسبات اجتماعی به حساب میآید. با ترویج و تقویت مبانی حیا و عفاف میتوان از هدر رفتن استعدادها، توانمندیها و امکانات بالقوه و باالفعلِ جامعه جلوگیری نمود و برای شکوفایی و بالندگی هنجارها و ارزشهای الهی و ملی از آن بهرهها برد و استفادهها کرد.
اگر به توصیهها و دستورات دینی در این خصوص بطور دقیق عمل شود، بیحیاییها و بی بندوباری ها از جامعهی اسلامی رخت بربسته، سلامت اخلاقی و معنوی جامعه تضمین خواهد شد. چرا که ترویج و توسعه حیا و عفاف، سلامت اخلاقی جامعه را به دنبال دارد و موجب مصونیت افراد جامعه از بیماریهای روانی، آشفتگیهای ذهنی، استرسها و اضطرابها میشود و از انحطاط اخلاقی و از هم پاشیدگیهای مناسبات سالم اجتماعی بطور جدی جلوگیری خواهد کرد.
نویسنده: سید محمد هاشمی راستی