در حالی که 100 سال قبل حدود 15 درصد از جمعیت جهان در نواحی شهری زندگی می‌کردند، امروزه این مقدار به حدود 50 درصد رسیده است. امروزه پدیده شهری کره زمین را تسخیر کرده است. شهرنشینی یکی از مهم‌ترین تغییرات جهانی است. مراکز جمعیتی جدا و کوچک گذشته و تبدیل به عارضه‌های بزرگ و پیچیده به لحاظِ فیزیکی، اقتصادی و محیط زیستی شده‌اند. رشد سریع شهرهای دنیا فشارهای سنگینی بر سرزمین و منابع اطراف آن وارد کرده و در نهایت منجر به ایجاد مشکلات جدی اجتماعی و محیط زیستی در این نواحی شده است.
شهرها به عنوان محل حضور درصد فزاینده‌ای از مردم جهان اهمیت ویژه‌ای دارند، اما شرایط رشد آن‌ها در کشورهای در حال توسعه پدیده‌ای است که دارای چالش‌های مهمی از نظر محیط زیست است. بدیهی است متخصصین محیط زیست مسئولیت‌های زیادی در این راستا بر عهده دارند. کلیه شهرها بویژه کلان‌شهرها در اقتصادهای در حال توسعه با شرایط نابسامانی از نظر سلامت محیط و کیفیت زندگی مردم سهیم می‌باشند. مهم‌ترین ویژگی همه آنان عدم تعادل در حضور طبیعت در آن‌هاست و از این نظر شهرها عوارض مزمن آلودگی هوا، نبود سرزندگی و آلودگی آب، خاک و محیط‌زیست عمومی را تحمل می‌کنند.
حفظ و یا احیاء سلامت و پایداری شرایط مناسب در شهرها، به لحاظ محیطی، دارای ابعاد مختلف است و اساسی‌ترین آنان ایجاد و اصلاح ساختار سرزمین شهری و بازگشت به ارتباطی صحیح (مولد و سلامت) بین شهر و بستر طبیعی را تحمل می‌کنند. در این راستا، یکی از راهکارهایی که به منظور رفع این چالش‌ها مدنظر قرار گرفت ایده شهر اکولوژیک هست.
اکولوژی و اصطلاح شهر اکولوژیک
اکولوژی در لغت به معنای بوم‌شناسی و علمی است که به بررسی و شناسایی "بیوسفر" (زیست‌کره) می‌پردازد. اکولوژی به نگرش و برخورد با انرژی، آب، زمین، گیاهان، جانوران، هوای تنفسی و فضا می‌پردازد. اصطلاح اکولوژی را نخستین بار ارنست هکل زیست‌شناس آلمانی در سال 1869 به عنوان زمینه مطالعاتی نو در زیست‌شناسی مطرح کرد. منظور وی از اکولوژی شناخت روابط متقابل حاکم میان موجودات زنده و محیط آن‌ها بود. اکولوژی به معنای «محیط شناسی» عبارت از مطالعه زیست یا بوم و چگونگی اشغال زمین با موجودات زنده و نحوه تنسیق آنان در اماکن و چگونگی کنش و واکنش بین این موجودات با یکدیگر است.
اصطلاح شهر اکولوژیک، از کتاب ریچارد ریجستر "ساخت شهرها برای آینده‌ای سالم" (1987) گرفته شده است. دیدگاه ریجستر در مورد شهر اکولوژیک، پیشنهادی است در مورد ساخت شهری که مانند سیستم زندگی به وسیله الگوی کاربری زمین کالبد سالم کل شهر را حمایت کند، تنوع زیستی را افزایش دهد و با بکارگیری الگوهای تکامل و پایداری در نقش‌های شهر تنوع ایجاد کند. راهبردهایی به منظور مدیریت که شامل بلندمرتبه‌سازی به جای گسترش شهر به بیرون، ارائه انگیزه‌های قوی، جهت کاهش استفاده از اتومبیل تأکید می‌کنند. در طول دهه گذشته، ساخت شهرهای اکولوژیک به شیوه‌ای بسیار مدرن در سرتاسر جهان تبدیل شده است. آن‌ها در خدمت اهداف چندگانه‌ای هستند که دو مورد از مهم‌ترین آن هدف مقابله با کاهش ارزش محیط زیست شهری و در فرایند ساخت آن، ایجاد فرصت‌های تجاری جدید به وسیله تکنولوژی‌های پاک و اقدامات حفاظت از منابع طبیعی است.
مفهوم شهر اکولوژیک
اکولوژیک یک مفهوم چترگونه است که طیفی گسترده از رویکردها را شامل می‌شود که هدفشان متحول کردن شهر کنونی و توسعه شهری به شکلی است که از لحاظ بوم‌شناختی قدرتمندتر بوده و برای زندگی شرایط بهتری داشته باشند. این رویکردها به شکل‌گیری تعدادی سیاست‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و نهادی منجر می‌شود که هدفشان یافتن راه‌حل‌های پایدار است. مفهوم شهر اکولوژیک، رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در توسعه و ادامه حیات شهر است، به نحوی که محدودیت‌های اجتماعی در برابر انسان متناسب با آنچه که طبیعت ایجاد کرده است، قرار می‌گیرد، شهر اکولوژیک سطح رفاه شهروندان و جامعه را از طریق مدیریت و برنامه‌ریزی یکپارچه شهری افزایش می‌دهد و به طور کامل منافع سیستم‌های اکولوژیکی را کنترل و سرمایه‌های طبیعی را برای نسل آینده حفظ می‌کند. در تعریفی جامع‌تر، مفهوم شهر اکولوژیک، تمام جنبه‌های فرهنگی، منطقه‌ای، طبیعی، اقتصادی و اجتماعی را در برمی‌گیرد و توجه گروه‌های وسیع اجتماعی از مقامات اداری، برنامه ریزان شهری، زیست شناسان و کارآفرینان را در سرتاسر جهان جذب می‌کند.
اساس نگرش اکولوژیک شهرها
اساس نگرش اکولوژیک شهرها، سرزمین متشکل از مجموعه اکوسیستم‌های متراکم و مرتبط از نوع طبیعی و اختلالی (ناشی از فعالیت انسان) است که باید سرمایه طبیعی را در محدوده خاصی حفظ کند تا با شرایط نامناسب و مزمن آلودگی‌ها و تخریب مواجه نشود. به جز ابعاد رشد بی‌رویه شهرهای بزرگ به علت مشکلات اقتصادی و سیاسی و نیز برنامه‌ریزی در مقیاس بالاتر ملی، در ساماندهی توزیع جمعیت در مقیاس خود شهر و سطح برنامه‌ریزی منطقه‌ای نیز اقدامات پیشگیری و اصلاحی مؤثر ضروری است
هدف شهر اکولوژیک
هدف شهر اکولوژیک، شهر پایدار بهبود شرایط شهری و ایجاد شهرهای قابل زیست است. شهر اکولوژیک بدون تخریب طبیعت زندگی معنا دارد، در شهر اکولوژیک کل کارکرد شهری در فواصل سازوکار بهینه پیاده قرار می‌گیرد و بنابراین وسایل نقلیه موتوری محدود می‌گردد. بدیهی است کاربری‌های مختلف مبتنی بر تلفیق عملکردهای مسکونی و اشتغال است تا میزان رفت‌وآمد در شهر کاهش یابد. در واقع شهر اکولوژیک مبتنی بر طراحی اکولوژیک، یعنی ادغام فرایندهای زنده و کاهش تخریب محیط‌زیست است. این الگو، به سلامت، آسایش، امنیت، عوارض فرهنگی و سنت‌ها در توسعه فشرده و متنوع احترام خاصی قائل است.
تعاریف شهر اکولوژیک
شهر اکولوژیک شهری است که استانداردهای قابل‌قبول زندگی را برای ساکنانش بدون تخریب اکوسیستم و چرخه زیست زمین مهیا سازد و از بادوام‌ترین و پایدارترین سکونت گاه‌های انسانی را دارا هست. در واقع شهر اکولوژیک شهری است در تعادل با طبیعت که از ابتدا به شکل فشرده و جهت ارتقاء کیفیت زندگی متناسب با منطقه زیستی و سلامت زیست‌کره، کاهش مصرف انرژی، اجتماع و سلامتی، اولویت با عابر پیاده و دوچرخه و کمک به اقتصاد محلی طراحی شده است.
به طورکلی شهر اکولوژیک، عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را جهت برنامه‌ریزی و مدیریت شهری همه جانبه به منظور دستیابی به پایداری بلندمدت جوامع گرد هم می‌آورد و با به‌کارگیری اصول توسعه پایدار و اصول پایه اقتصاد اکولوژیکی، در جهت تضمین، توسعه و پاسخی به روند متداول توسعه اقتصادی و اجتماعی که در گذشته موجب وارد آمدن خسارت بر محیط‌زیست و موجودات انسانی شده، گام بر می‌دارد.
ابعاد دهگانه شهر اکولوژیک
شهر فشرده
حمل و نقل پایدار
پایداری محیط زیست
مسکن پایدار
عدالت اجتماهی
پروژه های سبز شهری
بازیافت زباله
مشاغل پایدار
ترویج دانش اکولوژیک.
افزایش آگاهی شهروندان از محیط زیست
ویژگی‌های شهر اکولوژیک
امروزه اکولوژی شهری دارای قدمتی 30 ساله می‌باشد، ایده شهر اکولوژیک به منظور تضمین توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته است. شهر اکولوژیک، سکونتگاه انسانی با کیفیت مطلوب زندگی با کمترین حد استفاده از منابع طبیعی است و بادوام‌ترین سکونت‌گاهی است که انسان قادر به ساخت آن است و شهری که استانداردهای قابل قبول را بدون تخریب اکوسیستم‌ها و چرخه‌های طبیعی زندگی فراهم می‌کند در چنین شهری الزامات اکولوژیکی در ترکیب با شرایط اجتماعی-اقتصادی هست. شهر اکولوژیک شهری است پایدار و شهری که می‌تواند به ساکنین، یک زندگی معنا بدهد؛ بدون اینکه پایگاه اکولوژیکی که بر روی آن اتکا دارد را تخریب کند.
راهبردهای شهر اکولوژیک
توسعه انرژی‌های تجدید پذیر،
کوشش برای ایجاد شهرهای غیر کربنی
توسعه سیستم آب و برق
افزایش زیرساخت‌های سبز شهری
بهبود بازدهی اکولوژیکی
توسعه حمل‌ونقل پایدار
افزایش تعلق مکانی
توسعه شهرهای بدون حاشیه‌نشینی
شهرهای اکولوژیک
منطقه خاورمیانه، ابوظبی در سال 2006 پروژه‌‌ای 22 میلیارد دالری برای ساخت نخستین شهر عاری از گاز کربن یعنی «مصدر» را آغاز کرده است. این شهر در زمینی به مساحت 6 کیلومترمربع برای جمعیتی بین 45000 تا 60000 نفر ساخته می‌شود و در آن استانداردهای جدید زندگی سازگار با محیط زیست از جمله برق پاک، نمک‌زدایی از آب با استفاده از انرژی خورشید، قطارهای مغناطیسی برای حمل‌ونقل عمومی و 100 درصد بازیافت زباله‌ها در نظر گرفته شده است.
در بریتانیا گوردن براون نخست‌وزیر وقت، ساخت 10 شهر اکولوژیک را در سرتاسر کشور اعلام کرد. در چین ساخت شهرهای اکولوژیک نه تنها برای شهرهای بزرگ نظیر پکن، شانکهای و تیانجین بلکه برای شهرهای کو چک و متوسط نظیر ویهای، ریژوا و چنگشو پیشنهاد شده است .هدف، بکار گیری اصول برنامه‌ریزی و طراحی پایدار در ساخت جوامع جدید است. از آن زمان تاکنون، بسیاری از کشورها به چین برای ساخت اکوسیتی‌ها پیشنهاد کمک داده‌اند. شهر اکولوژیک تیانجین، پیشرفته‌ترین شهر اکولوژیکی است که با مشارکت دولت‌های چین و سنگاپور ساخته شده است.
از سال 2009 بانک جهانی برنامه ساخت شهر اکولوژیک را آغاز کرده است.برخی از این نمونه‌ها عبارت‌اند از استکهلم چگونه برنامه‌ریزی و مدیریت یکپارچه و مشارکتی در حوزه سازوکار شهری دوره‌ای می‌تواند یک منطقه قدیمی در مرکز شهر را به منطقه‌ای جذاب و پایدار بوم‌شناسی تبدیل کند، کوریتیبا – چطور رویکردهای نوآورانه در برنامه‌ریزی شهری، مدیریت شهر و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل (نظیر عبور سریع اتوبوس) یک سرمایه‌گذاری در اقتصاد شهر است. یوکوهاما - چگونه رویکرد یکپارچه به مدیریت زباله و مشارکت طرف‌های ذی‌نفع می‌تواند به کاهش قابل ملاحظه زباله‌های جامد منجر شود، ونکوور – چطور مجموعه‌ای از اصول اولیه کاربری اراضی و برنامه‌ریزی فراگیر می‌تواند به شکل‌گیری منطقه و شهری قابل زندگی برای سکونت تبدیل شود.
نتیجه گیری
ازاین‌رو شهر اکولوژیکی شهری است پایدار و شهری است که می‌تواند به ساکنین، یک زندگی معنادار بدهد، بدون اینکه پایگاه اکولوژیکی که بر روی آن اتکا دارد تخریب کند. هدف آن می‌کوشد تا بین سلامتی نظام شهری و سلامتی ساکنین آن ارتباط برقرار کند همراه با ایجاد آینده‌ای قابل زیست برای انسان‌هاست و با افزایش تقاضای جمعیت برای اراضی شهری، برخی از کارکردهای اکولوژیکی و محیطی به سمت متناسب‌سازی کیفیت زندگی برای جمعیت‌های انسانی حرکت می‌کنند.
با توجه به مطالب ذکرشده مسائل و مشکلاتی که در اثر ساخت‌وساز بی‌رویه که در شهرهای کنونی وجود دارد شاهد تخریب اکوسیستم طبیعی هستیم؛ بنابراین حفظ محیط‌زیست در ساخت شهرهای کنونی لازم و ضروری هست؛ که در این راستا شهر اکولوژیک، شهر پایدار، شهر سبز و شهر سالم همگی واژه‌هایی برخاسته از دیدگاه‌ها‌ی مختلف اقتصادی، زیست‌محیطی و یا عدالت‌جویانه‌ای در حوزه ارتباط میان انسان و محیط‌زیست هستند که معمولاً دارای بار معنایی و اهداف مشابهی‌اند. در دهه‌های اخیر در شهرهای کشور افغانستان عدم وجود برنامه‌ریزی مناسب در ساخت و ساز شهرها و عدم توجه در تعادل با طبیعت و پایداری محیط زیست شهری مسائل و مشکلاتی در جهت رفاه و سلامتی شهروندان و پایداری محیط زیست شهری به وجود آورده است، بنابراین اجرایی شدن ابعاد دهگانه شهر اکولوژیک برای این این شهرها که دارای اقلیم مناسب و فضاهای بکر طبیعی هستند باید مورد توجه برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد تا بیش از بیش از روند تخریب آن جلوگیری به عمل آید.
تصویر1. نمایی از شهراکولوژیک ووهان در چین
تصویر2. نمایی از هتل پارک رویال در سنگاپور
منابع و مآخذ:
وونگ، تای چی، یون، بلیندا (1392) ، برنامه‌ریزی شهرهای اکولوژیک، ترجمه رهنما، محمد رحیم، کریمی، الهه ، انتشارات جهاد دانشگاه مشهد.ص 32
فیالکوف، یانکل. (1383) " جامعه شناسی شهر" (نیک گهر، عبدالحسین، مترجم )، تهران، انتشارات اگه. ص 13.
معاونت خدمات و محیط زیست شهرداری مشهد.(1397)، تهیه سند زیست محیطی کلانشهر مشهد، مجری دانشگاه فردوسی مشهد.
Acevedo, W., Forestman, T. W., Buchanan,J. T (1996). Origins and philosophy of building a temporal database to examine human transformation processes. Proceedings, ASPRS/ ACSM Annual Convention and Exhibition, Baltimore, Vol, 24. No.1. pp :148–161.
Rapoport,E., Vernay, A. (2011), Defining the Eco-City: A discursive approach, Management and Innovation for a sustainable built Environment.
Hagan, S. (2015). “Ecological urbanism: the nature of the city”, First published, Routledge 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon OX14 4RN.
Wong, T. C, Yuen, B. (2011). ” Eco-city planning “ (policies practice and design), springer science Business Media.
Roselan,M. (1997). ” Dimensions of the eco-city, simon Fraser university”, vol 4,pp 191-202.
Jim,C.Y.W.Y.,Chen, (2008). ”pattern and divergence of three communities inTaipei main Urban.
شهرها به عنوان محل حضور درصد فزاینده‌ای از مردم جهان اهمیت ویژه‌ای دارند، اما شرایط رشد آن‌ها در کشورهای در حال توسعه پدیده‌ای است که دارای چالش‌های مهمی از نظر محیط زیست است. بدیهی است متخصصین محیط زیست مسئولیت‌های زیادی در این راستا بر عهده دارند. کلیه شهرها بویژه کلان‌شهرها در اقتصادهای در حال توسعه با شرایط نابسامانی از نظر سلامت محیط و کیفیت زندگی مردم سهیم می‌باشند. مهم‌ترین ویژگی همه آنان عدم تعادل در حضور طبیعت در آن‌هاست و از این نظر شهرها عوارض مزمن آلودگی هوا، نبود سرزندگی و آلودگی آب، خاک و محیط‌زیست عمومی را تحمل می‌کنند.
حفظ و یا احیاء سلامت و پایداری شرایط مناسب در شهرها، به لحاظ محیطی، دارای ابعاد مختلف است و اساسی‌ترین آنان ایجاد و اصلاح ساختار سرزمین شهری و بازگشت به ارتباطی صحیح (مولد و سلامت) بین شهر و بستر طبیعی را تحمل می‌کنند. در این راستا، یکی از راهکارهایی که به منظور رفع این چالش‌ها مدنظر قرار گرفت ایده شهر اکولوژیک هست.
اکولوژی و اصطلاح شهر اکولوژیک
اکولوژی در لغت به معنای بوم‌شناسی و علمی است که به بررسی و شناسایی "بیوسفر" (زیست‌کره) می‌پردازد. اکولوژی به نگرش و برخورد با انرژی، آب، زمین، گیاهان، جانوران، هوای تنفسی و فضا می‌پردازد. اصطلاح اکولوژی را نخستین بار ارنست هکل زیست‌شناس آلمانی در سال 1869 به عنوان زمینه مطالعاتی نو در زیست‌شناسی مطرح کرد. منظور وی از اکولوژی شناخت روابط متقابل حاکم میان موجودات زنده و محیط آن‌ها بود. اکولوژی به معنای «محیط شناسی» عبارت از مطالعه زیست یا بوم و چگونگی اشغال زمین با موجودات زنده و نحوه تنسیق آنان در اماکن و چگونگی کنش و واکنش بین این موجودات با یکدیگر است.
اصطلاح شهر اکولوژیک، از کتاب ریچارد ریجستر "ساخت شهرها برای آینده‌ای سالم" (1987) گرفته شده است. دیدگاه ریجستر در مورد شهر اکولوژیک، پیشنهادی است در مورد ساخت شهری که مانند سیستم زندگی به وسیله الگوی کاربری زمین کالبد سالم کل شهر را حمایت کند، تنوع زیستی را افزایش دهد و با بکارگیری الگوهای تکامل و پایداری در نقش‌های شهر تنوع ایجاد کند. راهبردهایی به منظور مدیریت که شامل بلندمرتبه‌سازی به جای گسترش شهر به بیرون، ارائه انگیزه‌های قوی، جهت کاهش استفاده از اتومبیل تأکید می‌کنند. در طول دهه گذشته، ساخت شهرهای اکولوژیک به شیوه‌ای بسیار مدرن در سرتاسر جهان تبدیل شده است. آن‌ها در خدمت اهداف چندگانه‌ای هستند که دو مورد از مهم‌ترین آن هدف مقابله با کاهش ارزش محیط زیست شهری و در فرایند ساخت آن، ایجاد فرصت‌های تجاری جدید به وسیله تکنولوژی‌های پاک و اقدامات حفاظت از منابع طبیعی است.
مفهوم شهر اکولوژیک
اکولوژیک یک مفهوم چترگونه است که طیفی گسترده از رویکردها را شامل می‌شود که هدفشان متحول کردن شهر کنونی و توسعه شهری به شکلی است که از لحاظ بوم‌شناختی قدرتمندتر بوده و برای زندگی شرایط بهتری داشته باشند. این رویکردها به شکل‌گیری تعدادی سیاست‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و نهادی منجر می‌شود که هدفشان یافتن راه‌حل‌های پایدار است. مفهوم شهر اکولوژیک، رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در توسعه و ادامه حیات شهر است، به نحوی که محدودیت‌های اجتماعی در برابر انسان متناسب با آنچه که طبیعت ایجاد کرده است، قرار می‌گیرد، شهر اکولوژیک سطح رفاه شهروندان و جامعه را از طریق مدیریت و برنامه‌ریزی یکپارچه شهری افزایش می‌دهد و به طور کامل منافع سیستم‌های اکولوژیکی را کنترل و سرمایه‌های طبیعی را برای نسل آینده حفظ می‌کند. در تعریفی جامع‌تر، مفهوم شهر اکولوژیک، تمام جنبه‌های فرهنگی، منطقه‌ای، طبیعی، اقتصادی و اجتماعی را در برمی‌گیرد و توجه گروه‌های وسیع اجتماعی از مقامات اداری، برنامه ریزان شهری، زیست شناسان و کارآفرینان را در سرتاسر جهان جذب می‌کند.
اساس نگرش اکولوژیک شهرها
اساس نگرش اکولوژیک شهرها، سرزمین متشکل از مجموعه اکوسیستم‌های متراکم و مرتبط از نوع طبیعی و اختلالی (ناشی از فعالیت انسان) است که باید سرمایه طبیعی را در محدوده خاصی حفظ کند تا با شرایط نامناسب و مزمن آلودگی‌ها و تخریب مواجه نشود. به جز ابعاد رشد بی‌رویه شهرهای بزرگ به علت مشکلات اقتصادی و سیاسی و نیز برنامه‌ریزی در مقیاس بالاتر ملی، در ساماندهی توزیع جمعیت در مقیاس خود شهر و سطح برنامه‌ریزی منطقه‌ای نیز اقدامات پیشگیری و اصلاحی مؤثر ضروری است
هدف شهر اکولوژیک
هدف شهر اکولوژیک، شهر پایدار بهبود شرایط شهری و ایجاد شهرهای قابل زیست است. شهر اکولوژیک بدون تخریب طبیعت زندگی معنا دارد، در شهر اکولوژیک کل کارکرد شهری در فواصل سازوکار بهینه پیاده قرار می‌گیرد و بنابراین وسایل نقلیه موتوری محدود می‌گردد. بدیهی است کاربری‌های مختلف مبتنی بر تلفیق عملکردهای مسکونی و اشتغال است تا میزان رفت‌وآمد در شهر کاهش یابد. در واقع شهر اکولوژیک مبتنی بر طراحی اکولوژیک، یعنی ادغام فرایندهای زنده و کاهش تخریب محیط‌زیست است. این الگو، به سلامت، آسایش، امنیت، عوارض فرهنگی و سنت‌ها در توسعه فشرده و متنوع احترام خاصی قائل است.
تعاریف شهر اکولوژیک
شهر اکولوژیک شهری است که استانداردهای قابل‌قبول زندگی را برای ساکنانش بدون تخریب اکوسیستم و چرخه زیست زمین مهیا سازد و از بادوام‌ترین و پایدارترین سکونت گاه‌های انسانی را دارا هست. در واقع شهر اکولوژیک شهری است در تعادل با طبیعت که از ابتدا به شکل فشرده و جهت ارتقاء کیفیت زندگی متناسب با منطقه زیستی و سلامت زیست‌کره، کاهش مصرف انرژی، اجتماع و سلامتی، اولویت با عابر پیاده و دوچرخه و کمک به اقتصاد محلی طراحی شده است.
به طورکلی شهر اکولوژیک، عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی را جهت برنامه‌ریزی و مدیریت شهری همه جانبه به منظور دستیابی به پایداری بلندمدت جوامع گرد هم می‌آورد و با به‌کارگیری اصول توسعه پایدار و اصول پایه اقتصاد اکولوژیکی، در جهت تضمین، توسعه و پاسخی به روند متداول توسعه اقتصادی و اجتماعی که در گذشته موجب وارد آمدن خسارت بر محیط‌زیست و موجودات انسانی شده، گام بر می‌دارد.
ابعاد دهگانه شهر اکولوژیک
شهر فشرده
حمل و نقل پایدار
پایداری محیط زیست
مسکن پایدار
عدالت اجتماهی
پروژه های سبز شهری
بازیافت زباله
مشاغل پایدار
ترویج دانش اکولوژیک.
افزایش آگاهی شهروندان از محیط زیست
ویژگی‌های شهر اکولوژیک
امروزه اکولوژی شهری دارای قدمتی 30 ساله می‌باشد، ایده شهر اکولوژیک به منظور تضمین توسعه پایدار مورد توجه قرار گرفته است. شهر اکولوژیک، سکونتگاه انسانی با کیفیت مطلوب زندگی با کمترین حد استفاده از منابع طبیعی است و بادوام‌ترین سکونت‌گاهی است که انسان قادر به ساخت آن است و شهری که استانداردهای قابل قبول را بدون تخریب اکوسیستم‌ها و چرخه‌های طبیعی زندگی فراهم می‌کند در چنین شهری الزامات اکولوژیکی در ترکیب با شرایط اجتماعی-اقتصادی هست. شهر اکولوژیک شهری است پایدار و شهری که می‌تواند به ساکنین، یک زندگی معنا بدهد؛ بدون اینکه پایگاه اکولوژیکی که بر روی آن اتکا دارد را تخریب کند.
راهبردهای شهر اکولوژیک
توسعه انرژی‌های تجدید پذیر،
کوشش برای ایجاد شهرهای غیر کربنی
توسعه سیستم آب و برق
افزایش زیرساخت‌های سبز شهری
بهبود بازدهی اکولوژیکی
توسعه حمل‌ونقل پایدار
افزایش تعلق مکانی
توسعه شهرهای بدون حاشیه‌نشینی
شهرهای اکولوژیک
منطقه خاورمیانه، ابوظبی در سال 2006 پروژه‌‌ای 22 میلیارد دالری برای ساخت نخستین شهر عاری از گاز کربن یعنی «مصدر» را آغاز کرده است. این شهر در زمینی به مساحت 6 کیلومترمربع برای جمعیتی بین 45000 تا 60000 نفر ساخته می‌شود و در آن استانداردهای جدید زندگی سازگار با محیط زیست از جمله برق پاک، نمک‌زدایی از آب با استفاده از انرژی خورشید، قطارهای مغناطیسی برای حمل‌ونقل عمومی و 100 درصد بازیافت زباله‌ها در نظر گرفته شده است.
در بریتانیا گوردن براون نخست‌وزیر وقت، ساخت 10 شهر اکولوژیک را در سرتاسر کشور اعلام کرد. در چین ساخت شهرهای اکولوژیک نه تنها برای شهرهای بزرگ نظیر پکن، شانکهای و تیانجین بلکه برای شهرهای کو چک و متوسط نظیر ویهای، ریژوا و چنگشو پیشنهاد شده است .هدف، بکار گیری اصول برنامه‌ریزی و طراحی پایدار در ساخت جوامع جدید است. از آن زمان تاکنون، بسیاری از کشورها به چین برای ساخت اکوسیتی‌ها پیشنهاد کمک داده‌اند. شهر اکولوژیک تیانجین، پیشرفته‌ترین شهر اکولوژیکی است که با مشارکت دولت‌های چین و سنگاپور ساخته شده است.
از سال 2009 بانک جهانی برنامه ساخت شهر اکولوژیک را آغاز کرده است.برخی از این نمونه‌ها عبارت‌اند از استکهلم چگونه برنامه‌ریزی و مدیریت یکپارچه و مشارکتی در حوزه سازوکار شهری دوره‌ای می‌تواند یک منطقه قدیمی در مرکز شهر را به منطقه‌ای جذاب و پایدار بوم‌شناسی تبدیل کند، کوریتیبا – چطور رویکردهای نوآورانه در برنامه‌ریزی شهری، مدیریت شهر و برنامه‌ریزی حمل‌ونقل (نظیر عبور سریع اتوبوس) یک سرمایه‌گذاری در اقتصاد شهر است. یوکوهاما - چگونه رویکرد یکپارچه به مدیریت زباله و مشارکت طرف‌های ذی‌نفع می‌تواند به کاهش قابل ملاحظه زباله‌های جامد منجر شود، ونکوور – چطور مجموعه‌ای از اصول اولیه کاربری اراضی و برنامه‌ریزی فراگیر می‌تواند به شکل‌گیری منطقه و شهری قابل زندگی برای سکونت تبدیل شود.
نتیجه گیری
ازاین‌رو شهر اکولوژیکی شهری است پایدار و شهری است که می‌تواند به ساکنین، یک زندگی معنادار بدهد، بدون اینکه پایگاه اکولوژیکی که بر روی آن اتکا دارد تخریب کند. هدف آن می‌کوشد تا بین سلامتی نظام شهری و سلامتی ساکنین آن ارتباط برقرار کند همراه با ایجاد آینده‌ای قابل زیست برای انسان‌هاست و با افزایش تقاضای جمعیت برای اراضی شهری، برخی از کارکردهای اکولوژیکی و محیطی به سمت متناسب‌سازی کیفیت زندگی برای جمعیت‌های انسانی حرکت می‌کنند.
با توجه به مطالب ذکرشده مسائل و مشکلاتی که در اثر ساخت‌وساز بی‌رویه که در شهرهای کنونی وجود دارد شاهد تخریب اکوسیستم طبیعی هستیم؛ بنابراین حفظ محیط‌زیست در ساخت شهرهای کنونی لازم و ضروری هست؛ که در این راستا شهر اکولوژیک، شهر پایدار، شهر سبز و شهر سالم همگی واژه‌هایی برخاسته از دیدگاه‌ها‌ی مختلف اقتصادی، زیست‌محیطی و یا عدالت‌جویانه‌ای در حوزه ارتباط میان انسان و محیط‌زیست هستند که معمولاً دارای بار معنایی و اهداف مشابهی‌اند. در دهه‌های اخیر در شهرهای کشور افغانستان عدم وجود برنامه‌ریزی مناسب در ساخت و ساز شهرها و عدم توجه در تعادل با طبیعت و پایداری محیط زیست شهری مسائل و مشکلاتی در جهت رفاه و سلامتی شهروندان و پایداری محیط زیست شهری به وجود آورده است، بنابراین اجرایی شدن ابعاد دهگانه شهر اکولوژیک برای این این شهرها که دارای اقلیم مناسب و فضاهای بکر طبیعی هستند باید مورد توجه برنامه‌ریزان شهری قرار گیرد تا بیش از بیش از روند تخریب آن جلوگیری به عمل آید.
تصویر1. نمایی از شهراکولوژیک ووهان در چین
تصویر2. نمایی از هتل پارک رویال در سنگاپور
منابع و مآخذ:
وونگ، تای چی، یون، بلیندا (1392) ، برنامه‌ریزی شهرهای اکولوژیک، ترجمه رهنما، محمد رحیم، کریمی، الهه ، انتشارات جهاد دانشگاه مشهد.ص 32
فیالکوف، یانکل. (1383) " جامعه شناسی شهر" (نیک گهر، عبدالحسین، مترجم )، تهران، انتشارات اگه. ص 13.
معاونت خدمات و محیط زیست شهرداری مشهد.(1397)، تهیه سند زیست محیطی کلانشهر مشهد، مجری دانشگاه فردوسی مشهد.
Acevedo, W., Forestman, T. W., Buchanan,J. T (1996). Origins and philosophy of building a temporal database to examine human transformation processes. Proceedings, ASPRS/ ACSM Annual Convention and Exhibition, Baltimore, Vol, 24. No.1. pp :148–161.
Rapoport,E., Vernay, A. (2011), Defining the Eco-City: A discursive approach, Management and Innovation for a sustainable built Environment.
Hagan, S. (2015). “Ecological urbanism: the nature of the city”, First published, Routledge 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon OX14 4RN.
Wong, T. C, Yuen, B. (2011). ” Eco-city planning “ (policies practice and design), springer science Business Media.
Roselan,M. (1997). ” Dimensions of the eco-city, simon Fraser university”, vol 4,pp 191-202.
Jim,C.Y.W.Y.,Chen, (2008). ”pattern and divergence of three communities inTaipei main Urban.
