۱. شعبان، ماه پیامبر اکرم (ص)
پیامبر اسلام (ص) درباره این ماه فرمودند:
«شعبان ماه من است و رمضان ماه خداوند. هر که یک روز از ماه مرا روزه بگیرد، شفاعت من در روز قیامت نصیب او خواهد شد.» (مستدرک الوسائل، ج ۷، ص ۳۹۵)
از این روایت مشخص میشود که پیامبر (ص) اهمیت خاصی برای این ماه قائل بودند و پیروان خود را به بهرهگیری از آن تشویق میکردند.
۲. مقدمهای برای ماه رمضان
شعبان آخرین فرصت برای آمادگی معنوی پیش از ورود به ماه رمضان است. در این ماه، مؤمنان با روزه، استغفار و عبادت میتوانند خود را برای ضیافت الهی در رمضان آماده کنند. امام صادق (ع) در این باره فرمودند:
«هنگامی که ماه شعبان میرسید، امام زینالعابدین (ع) اصحاب خود را جمع کرده و میفرمود: ای یاران من! میدانید این چه ماهی است؟ این ماه، شعبان است و رسول خدا (ص) میفرمود: شعبان ماه من است، پس در این ماه برای تقرب به پروردگار خویش روزه بگیرید و تا میتوانید در آن به انجام نیکیها و اعمال صالح بپردازید.» (بحارالانوار، ج ۹۴، ص ۸۳)
۳. اعمال مستحبی ماه شعبان
در این ماه اعمال متعددی توصیه شده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
الف) روزه گرفتن
روزه در این ماه، آثار و برکات زیادی دارد. پیامبر (ص) و امامان (ع) خود در این ماه روزه میگرفتند و به دیگران نیز توصیه میکردند.
امام صادق (ع) فرمودند: «کسی که در روز اول ماه شعبان روزه بگیرد، خداوند برای او هفتاد حسنه مینویسد، و هر حسنه برابر با عبادت یک سال است.»
پیامبر (ص) فرمودند: «کسی که سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگیرد و به ماه رمضان وصل کند، پاداش دو ماه روزه را دریافت خواهد کرد.»
ب) استغفار و دعا
ماه شعبان، ماه توبه و استغفار است. در احادیث سفارش شده است که در این ماه زیاد ذکر «استغفر الله و اسأله التوبة» گفته شود.
امام صادق (ع) فرمودند: «هر روز هفتاد مرتبه بگو: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ».
ج) صلوات بر پیامبر (ص)
به دلیل اینکه این ماه به نام پیامبر اکرم (ص) است، سفارش زیادی به فرستادن صلوات در آن شده است. یکی از اذکار مهم در این ماه: «اللهم صل على محمد و آل محمد، و اغفر لي، و ارحمني»
د) مناجات شعبانیه
یکی از مهمترین دعاهای این ماه، مناجات شعبانیه است که از اهلبیت (ع) نقل شده و امامان معصوم بر قرائت آن تأکید داشتند. این دعا مضامینی بسیار بلند دارد و در آن، انسان با سوز و گداز از خداوند طلب قرب و مغفرت میکند.
۴. شب نیمه شعبان و فضیلت آن
یکی از مهمترین شبهای این ماه، شب نیمه شعبان است که با ولادت امام زمان (عج) همراه است. این شب، از شبهای بافضیلت و مورد توجه خداوند است.
پیامبر اکرم (ص) درباره آن فرمودند: «در شب نیمه شعبان، خداوند اعمال بندگان را مورد بررسی قرار داده و همه را میآمرزد، مگر کسی که مشرک باشد یا با خدای تبارک وتعالی دشمنی داشته باشد.»
اعمال شب نیمه شعبان:
زیارت امام حسین (ع): در روایات آمده است که ثواب زیارت امام حسین (ع) در این شب برابر با حج و عمره است.
احیا و شبزندهداری: عبادت و احیای این شب، موجب آمرزش گناهان و قبولی دعاها میشود.
دعا برای ظهور امام زمان (عج): این شب، شب میلاد امام مهدی (عج) است و دعا برای تعجیل ظهور، مورد تأکید فراوان قرار گرفته است.
۵. شب پانزدهم شعبان (لیلة البراءة) و تقدیر اعمال
طبق روایات، شب پانزدهم شعبان شب تقدیر امور یکساله انسانها است.
امام باقر (ع) فرمودند: «در شب نیمه شعبان، خداوند مقدرات یکساله بندگان را رقم میزند.»
نتیجهگیری
ماه شعبان فرصتی ارزشمند برای تهذیب نفس، تقویت ارتباط با خداوند و آماده شدن برای ماه مبارک رمضان است. با انجام اعمال مستحبی این ماه، انسان میتواند از برکات بینظیر آن بهرهمند شده و خود را برای ضیافت الهی در رمضان آماده کند.