د افغانستان د اسلامي امارت د بهرنیو چارو سرپرست وزیر مولوي امیرخان متقی/ پنځوس کلنه لوبه پای ته ورسیده، د دې وخت رارسیدلی چې یو نوی فصل پرانیزو، اړیکې پیاوړې کړو او پر زخمونو مرحم کیږدو.

د ۲۰۲۱ کال د اګسټ د ۱۵مې له انقلاب راهیسې او د څه باندې یو نیم کال په تېرېدو سره، د افغانستان وضعیت د ټولو هغو منفي تحلیلونو او وېروونکو وړاندوینو برعکس چې تر انقلاب وړاندې کېده، ډېر مثبت دی. د دوحې-قطر د خبرو اترو په ترڅ کې، د ۱۹۹۰ لسیزې د ویجاړونکو کورنیو جګړو په څیر یو ناوړه وړاندوینه د دوحې د هوټلونو په لابی کې د ډیری بهرنیو ډیپلوماټانو په ژبه غږیدله؛ خو زموږ چارواکو پېښو ته له بلې زاویې وکتل او پر وخت مو لازم اقدامات وکړل. موږ نه یوازې د هېواد په پلازمینه او لویو ښارونو واکمني وکړه، بلکې د کورنیو جګړو د کمزوري احتمال پر وړاندې مو کلک ګامونه پورته کړل او ټولو اندېښنو ته مو په عملي توګه د ورورولۍ او عمومي عفوې په انساني او اسلامي پیغام سره ځواب ورکړ.
نن نه یوازې جګړه ختمه شوې نه ده، بلکې په افغانستان کې له څلورو لسیزو وروسته د لومړي ځل لپاره د یوه خپلواک، پیاوړي، متحد، مرکزي او مسوول حکومت له خوا اداره کیږي. په دې لنډه موده کې موږ د تېرې دورې د وژونکي انحصار پر وړاندې کار کوو او د افغانانو د ظرفیت د لوړولو له لارې شیان افغاني کوو او دا کار زموږ پر خپله خاوره د مالکیت احساس لا پیاوړی کوي.
موږ پوهیږو چې په نننۍ نړۍ کې نړیوالو اړیکو د دولت او غیر دولتي لوبغاړو ترمنځ د رغنده تعامل په پایله کې لوی پرمختګ کړی دی. د متقابل درناوي او ګډو ګټو پر بنسټ اړیکې د نن ورځې اړتیا او د ټولو خواوو د ګټو د ساتلو لپاره یوه معقوله لاره ده. د همدې باور پر بنسټ، د افغانستان اوسنی حکومت له نړۍ سره د مثبتو اړیکو نیولو ته چمتو دی. موږ فکر کوو چې نن ورځ د افغانستان او نړۍ تر منځ د مثبتو اړیکو د تامین لپاره یو بې ساری فرصت دی.
په هېواد کې دننه د افغاني ټولنې وحدت تر بل هر وخت غښتلی شوی او موږ په خپل ځانګړي او متنوع جوړښت وياړو، د اکثريت او اقليت په وېش باور نه لرو.
د دې لپاره شرایط ډیر مناسب دي چې افغانستان د نړیوال امنیت په ډګر کې د نړیوالې ټولنې د یوه مسؤل او خپلواک غړي په توګه ځان وښيي او نړیواله ټولنه د دې استقلال هرکلي کوي او په دې برخه کې ورسره مرسته کوي.
له نړۍ سره به زموږ اړیکې خپلواکې، متوازنې او د متقابل درناوي پر بنسټ ولاړې وي، د متقابلو مشروعو ګټو په ساتلو، په ګډه ژوند کولو او د سبا د جوړولو پر بنسټ ولاړې وي.
د افغانستان د ډیرو داخلي مسئلو په اړه چې په بهر کې غلط پوهول شوي دي؛ باید مناسب پوهاوی وي. د افغانستان د اوسني جوړښت او ارزښتونو په اړه باید مفصل تفاهم رامنځته شي. زموږ دیني او ټولنیز حساسیتونه باید په دقت سره تعامل شي. زموږ وروستي تاریخ ښودلې چې کوم نظام چې توازن نه وي موندلی له جدي ننګونو سره مخ شوی دی.
د نورو سره د شته او احتمالي غلط فهمیو د حل لپاره، موږ د سیاسي، اقتصادي او امنیتي فشارونو څخه لیرې په خوندي چاپیریال کې په صادقانه بحثونو باور لرو. تجربې ثابته کړې چې د فشار انتخابونه په افغانستان کې کار نه کوي.
د افغانستان اوسنی بشري وضعیت زموږ او د نړۍ ګډ انساني مسوولیت دی. د بشري بحرانونو په مسلطولو سره د سیاسي اهدافو د ترلاسه کولو هڅه، مدني او اخلاقي حل نه دی. د افغانستان د اقتصادي ستونزو یو اصلي لامل د امریکا متحدو ایالتونو له خوا زموږ پر مالي او بانکي سیستم د بندیزونو لګول دي، چې په هېواد کې یې د ګڼو مدني او بشري پروژو له خنډ او ځنډ سره مخ کړي دي.
په افغانستان کې د اوسني اقتصادي او بشري وضعیت اساسي حل دا دی چې زموږ پر بانکي او مالي سیستم لګول شوي بندیزونه لیرې شي او افغانانو ته دا فرصت ورکړي چې په خپلو وړتیاوو او نوښتونو سره شته بشري ستونزو ته د حل لاره ومومي.
په دې اساس دا د امریکا د متحدو ایالتونو مسوولیت دی چې ژر تر ژره د افغانستان کنګل شوې شتمنۍ وباسي او د دوحې د تړون پر بنسټ ټول بندیزونه لیرې کړي.
ایا په جګړه ځپلي هیواد باندې د مالي او بانکي بندیزونو لګول به د امریکا لپاره سیاسي یا حتی اخلاقي توجیه وي؟
موږ غواړو امریکا او متحدینو ته یې یادونه وکړو چې اقتصادي بندیزونه او نور فشارونه دا تشې له منځه نه وړي، بلکې د تشو د کمولو یوازینۍ لار باور دی.
افغانستان چې د نظامونو د ناکامۍ او ړنګېدو تاریخ لري او حتی د نړۍ قدرتونه او ایتلافونه هم د دې بهیر مخه نه شي نیولی. اوسني نظام د تاریخ د دې شیطاني دورې د مخنیوي لپاره د حکومتدارۍ بنسټ ایښی دی. د اوسني افغان حکومت د کمزوري کولو پایله به څه وي؟ بې له دې چې بشري ناورین رامنځته شي او دا بحران یوازې په افغانستان پورې محدود نه وي، بلکې د ګاونډیو، سیمې او نړۍ لپاره نوي امنیتي، کډوالۍ، اقتصادي او روغتیايي ننګونې هم لري.
د افغانستان اقتصاد له دوو لسیزو راهیسې پرته له کوم دلیل پرته په بهرنیو مرستو تکیه کوله. په اوسنیو نازکو حالاتو کې د افغانستان له خلکو سره د هر اړخیزو مرستو لپاره په لوړه کچه جدي پاملرنې ته اړتیا ده.
زموږ وړاندیز دا دی چې نړیوالې مرستې د کارموندنې فرصتونو ته واړوو او د دوامداره اغیزو رامینځته کولو په هدف سره نیمګړې او نوي دولتي پروژې تمویل کړو.
تر څو چې کورنی اقتصاد را ژوندی شوی نه وي، نغدي مرستې نه شي کولی په لسګونو میلیونو خلکو ته د ژوند زمینه برابره کړي. د افغانستان د اقتصاد د بیا رغولو لپاره اړین شرایط لکه امنیت، سیاسي اراده، روڼتیا او حساب ورکونه د بل هر وخت په پرتله ډیر شتون لري. اوس اړتیا ده چې بندیزونه لیرې شي تر څو افغانان وکولای شي د خپلې اقتصادي خودکفایۍ لپاره کار وکړي.
سربیره پردې، د نړیوالې سوداګرۍ په وړاندې خنډونه، د غیر استخراج شوي معدني زیرمو استخراج او په ملي او نړیواله کچه د سترو پروژو د تطبیق مخه دې ونیول شي تر څو د هیواد اقتصادي جریان بیرته عادي حالت ته راشي.
زموږ له اړخه، د ډاډمن امنیت او سیاسي ارادې له نظره، موږ د ګډو ګټو پر بنسټ له هر هېواد سره همکارۍ ته چمتو یو. سوکاله افغانستان د هر چا په ګټه دی او وران افغانستان د ټولو په تاوان دی.
نړیوالې ټولنې ته لازمه ده چې د افغانستان له اسلامي امارت سره اقتصادي او سیاسي اړیکې جوړې کړي او له افغانستان سره د یوه خپلواک هیواد په توګه چلند وکړي. بدیل لاره او د تېرو ناکامو تجربو تکرار د هیچا په ګټه نه دی.
د افغانستان اسلامي امارت چې له پخواني رژیم او نړیوالو متحدینو څخه په میراث پاتې شو بانکونه، د وارداتي بریښنا بیلونه، نشه یي توکي، څلور ملیونه وګړي، اداري فساد، فقر، بې روزګاري، په ټپه ولاړ اقتصاد، د کرونا ویروس له امله د ښوونځیو تړل کیدل او یو شمیر نورې ستونزې. د تیر یو نیم کال په ترڅ کې یې ډیر پرمختګ کړی دی. د مثال په ډول:
د اسلامي امارت امنیتي ځواکونو په ټول هیواد کې امنیت تامین کړی او هیچاته اجازه نه ورکوي چې د افغانستان خاوره د بل پر ضد وکاروي؛
- نشه يي توکي چې ټولې نړۍ ته زیان رسوي، د هغې کښت صفر ته راټیټ شو. هغه څوک چې نه مني، راشي او وضعیت له نږدې و ارزوي؛
- د لومړي ځل لپاره یې خپله ملي بودیجه چې ۷۰ سلنه یې په بهرنیو مرستو پورې تړلې وه، له کورنیو عوایدو څخه جوړه کړه، اقتصادي زیربنا یې ملي کړه او په سمه لار یې ولګوله. د لا روښانه کیدو لپاره، د نړیوال بانک وروستی راپور په دې برخه کې ښه بیلګه ګڼل کیږي.
- افغانستان چې د فساد په برخه کې یې نړیوال ریکارډ نیولی و، له هغه حالته ایستل شوی، د نړیوال شفافیت سازمان راپور په دې برخه کې ښه دلیل دی؛
- خپلو هېوادوالو ته يې د ازاد تګ راتګ لپاره لازمې مځکې او هوايي اسانتياوې برابرې کړې، چې په حقيقت کې د نړۍ ارمان وو.
د پخواني حکومت پنځه سوه زره استازي په اداري جوړښتونو کې ساتل کېدل.
هو، موږ دا منو چې ستونزې او نیمګړتیاوې شته؛ خو د هغې حل کول هم وخت، همکارۍ او اسانتیاوو ته اړتیا لري او په دې کې شک نشته چې د نړۍ په ډېرو هېوادونو کې ستونزې شته.
موږ دا هم منو چې په تېرو شلو کلونو کې نړیوالې ټولنې په افغانستان کې لسګونه زره وسله وال ځواکونه ځای پر ځای کړي، درانه تلفات یې اړولي، پرمختللي وسایل او ټکنالوژي یې کارولې او په سلګونه میلیارده ډالر یې لګولي دي. مګر آیا دوی کومه مثبته پایله ترلاسه کړې؟ او د اوس لپاره، دوی په تیر یو نیم کال کې د بشردوستانه مرستو پرته له افغانستان سره څه کړي دي؟
ایا څوک ویلای شي چې د افغان حکومت د مثبتو اقداماتو پر وړاندې یې د نیکمرغۍ لاس اوږد کړی دی؟ یا دوی پرته له اعلاناتو، تورونو او فشارونو بل څه کړي دي؟
موږ باید دا حقیقت ومنو چې غږ له یو لاس نه راځي.