علی رضا دانش/ لکه څنګه چې د ایران د اسلامي جمهوریت او امریکا ترمنځ د مستقیمو خبرو اترو د پیل خبرونه خپاره شوي، په سیمه کې د کړکیچونو د کمولو لپاره یوه کمزورې هیله رامنځته شوې ده. خو په ورته وخت کې، د دواړو هېوادونو ترمنځ د اوږدمهاله کړکېچونو تاریخ او په سیمه کې د پوځي ځواکونو ځای پرځای کولو ته په پام سره، د پوځي شخړې د احتمال په اړه اندیښنې جدي پاتې دي. که جګړه ونښلي، نو په نړۍ، سیمې او په ځانګړې توګه افغانستان باندې به یې منفي پایلې بې له شکه ژورې او پراخې وي.
دخپریدو نیټه :شنبه ۲۳ حمل ۱۴۰۴ ساعت ۱۳:۳۷
د مطلب کود : 312439
۱. د امریکا او اسلامي جمهوریت ترمنځ د جګړې منفي پایلې په نړیوال وضعیت باندې
الف. سیاسي پایلې
امریکا او د ایران اسلامي جمهوریت دواړه د نړیوال سیاست په ډګر کې اغیزمن ځواکونه دي. د دې دوو هېوادونو ترمنځ جګړه کولی شي نړۍ د خطرناک دوه قطبي کېدو په لور بوځي او حتی د دریمې نړیوالې جګړې احتمال هم رامینځته کړي. هغه هېوادونه چې د امریکا د پالیسیو مخالفت کوي احتمال لري چې د اسلامي جمهوریت ملاتړ وکړي، او هغه هېوادونه چې د اسلامي جمهوریت سره مخالفت لري د امریکا ملاتړ به وکړي. دا سمون کولی شي د ژور جیوپولیتیک ویش او د نړیوال امنیتي جوړښت د کمزوري کیدو لامل شي.
ب. اقتصادي پایلې
په داسې نړۍ کې چې د اقتصاد، سوداګرۍ او د سرچینو تبادلې پر بنسټ ولاړه ده، د متحده ایالاتو او ایران ترمنځ شخړه به د نړیوال اقتصاد په جوړښت مستقیم اغیز ولري. دواړه هیوادونه یا تولیدونکي او صادرونکي دي، یا په نړیوالو صادراتو او وارداتو لارو کې د پام وړ نفوذ لري. په منځني ختیځ کې د امنیت ګډوډي، په ځانګړې توګه د تیلو د صادراتو په برخه کې، کولی شي د اروپا او نورو صنعتي هیوادونو لپاره د انرژۍ رسولو بحران رامینځته کړي. دا به د نړۍ په مختلفو برخو کې د بیو د چټک زیاتوالي، د اکمالاتي زنځیرونو د ګډوډۍ او اقتصادي رکود لامل شي.
۲. د منځني ختیځ په سیمه کې د جګړې منفي پایلې
الف. سیاسي پایلې
منځنی ختیځ، د یوې حساسې او مهمې سیمې په توګه، تل د نړیوالو قدرتونو ترمنځ په ستراتیژیکو سیالیو کې ښکیل و. که چیرې د امریکا او اسلامي جمهوریت ترمنځ جګړه ونښلي، نو د سیمې په ډیرو هیوادونو کې به د امریکا نفوذ کمزوری شي. څرنګه چې په سیمه کې ډیری حکومتونه د امریکا په سیاسي او نظامي ملاتړ تکیه کوي، نو د جګړې پیل ممکن د انحصاري حکومتونو د سقوط او د امریکا ضد ولسي پاڅونونو لامل شي. دا سناریو کولی شي په سیمه کې یو پراخ جیوپولیتیک بیا تنظیم پیل کړي، چې پایله یې ممکن د امریکایي ځواکونو وتل، د ایران نفوذ زیاتیدل، او د صهیونیسټ رژیم سقوط وي.
ب. اقتصادي پایلې
د نړۍ د تیلو او ګازو ډیری صادرات له منځني ختیځ څخه راځي. صنعتي هېوادونه، په ځانګړې توګه امریکا او اروپا، د خپلې انرژۍ ډیری اړتیاوې له دې سیمې څخه پوره کوي. په منځني ختیځ کې پوځي شخړه، په ځانګړې توګه د دوو لویو قدرتونو ترمنځ، کولی شي دا سوداګري ودروي یا په جدي توګه ګډوډ کړي. لویدیځ ته د انرژۍ صادراتو بندول به د یوې سختې اقتصادي ضربې لامل شي چې له سیمې هاخوا به وغځیږي او په ډیری هیوادونو کې به د اقتصادي رکود او ټولنیزې ناکرارۍ لامل شي.
۳. په افغانستان باندې د جګړې منفي پایلې
الف: بې کاري زیاتېږي
د کلونو راهیسې، د ایران اسلامي جمهوریت د جګړې او داخلي کړکیچونو په وخت کې د افغانانو لپاره دوهم کور و، او د ملیونونو کډوالو لپاره یې پناه ځای برابر کړ. د جګړې په صورت کې به په ایران کې د کډوالو د ژوند شرایط نور هم ستونزمن شي، او ډیری به یې بیرته راستنیدو ته اړ شي. دا لویه راستنیدنه، د دې کاري ځواک د جذبولو لپاره د اقتصادي ظرفیت پرته، به په افغانستان کې بې کاري بې ساري کچې ته لوړه کړي او ټولنیز او اقتصادي ننګونې به زیاتې کړي.
ب. په اقتصادي اړیکو کې ګډوډي
افغانستان له ایران څخه د توکو په واردولو باندې ډېر تکیه کوي. ډیری مصرفي توکي، انرژي، ساختماني توکي، او حتی خواړه د ایران د پولو له لارې واردیږي. له بلې خوا، په زرګونو افغان کارګران هم په ایران کې کار کوي، او د دوی عاید د کورنۍ په اقتصاد کې مهم رول لوبوي. د جګړې پیل او د دې تعاملاتو بندیدل به د افغانستان اقتصاد ته سخت ټکان ورکړي، انفلاسیون به زیات کړي، او د خلکو معیشت به په جدي توګه کمزوری کړي.
الف. سیاسي پایلې
امریکا او د ایران اسلامي جمهوریت دواړه د نړیوال سیاست په ډګر کې اغیزمن ځواکونه دي. د دې دوو هېوادونو ترمنځ جګړه کولی شي نړۍ د خطرناک دوه قطبي کېدو په لور بوځي او حتی د دریمې نړیوالې جګړې احتمال هم رامینځته کړي. هغه هېوادونه چې د امریکا د پالیسیو مخالفت کوي احتمال لري چې د اسلامي جمهوریت ملاتړ وکړي، او هغه هېوادونه چې د اسلامي جمهوریت سره مخالفت لري د امریکا ملاتړ به وکړي. دا سمون کولی شي د ژور جیوپولیتیک ویش او د نړیوال امنیتي جوړښت د کمزوري کیدو لامل شي.
ب. اقتصادي پایلې
په داسې نړۍ کې چې د اقتصاد، سوداګرۍ او د سرچینو تبادلې پر بنسټ ولاړه ده، د متحده ایالاتو او ایران ترمنځ شخړه به د نړیوال اقتصاد په جوړښت مستقیم اغیز ولري. دواړه هیوادونه یا تولیدونکي او صادرونکي دي، یا په نړیوالو صادراتو او وارداتو لارو کې د پام وړ نفوذ لري. په منځني ختیځ کې د امنیت ګډوډي، په ځانګړې توګه د تیلو د صادراتو په برخه کې، کولی شي د اروپا او نورو صنعتي هیوادونو لپاره د انرژۍ رسولو بحران رامینځته کړي. دا به د نړۍ په مختلفو برخو کې د بیو د چټک زیاتوالي، د اکمالاتي زنځیرونو د ګډوډۍ او اقتصادي رکود لامل شي.
۲. د منځني ختیځ په سیمه کې د جګړې منفي پایلې
الف. سیاسي پایلې
منځنی ختیځ، د یوې حساسې او مهمې سیمې په توګه، تل د نړیوالو قدرتونو ترمنځ په ستراتیژیکو سیالیو کې ښکیل و. که چیرې د امریکا او اسلامي جمهوریت ترمنځ جګړه ونښلي، نو د سیمې په ډیرو هیوادونو کې به د امریکا نفوذ کمزوری شي. څرنګه چې په سیمه کې ډیری حکومتونه د امریکا په سیاسي او نظامي ملاتړ تکیه کوي، نو د جګړې پیل ممکن د انحصاري حکومتونو د سقوط او د امریکا ضد ولسي پاڅونونو لامل شي. دا سناریو کولی شي په سیمه کې یو پراخ جیوپولیتیک بیا تنظیم پیل کړي، چې پایله یې ممکن د امریکایي ځواکونو وتل، د ایران نفوذ زیاتیدل، او د صهیونیسټ رژیم سقوط وي.
ب. اقتصادي پایلې
د نړۍ د تیلو او ګازو ډیری صادرات له منځني ختیځ څخه راځي. صنعتي هېوادونه، په ځانګړې توګه امریکا او اروپا، د خپلې انرژۍ ډیری اړتیاوې له دې سیمې څخه پوره کوي. په منځني ختیځ کې پوځي شخړه، په ځانګړې توګه د دوو لویو قدرتونو ترمنځ، کولی شي دا سوداګري ودروي یا په جدي توګه ګډوډ کړي. لویدیځ ته د انرژۍ صادراتو بندول به د یوې سختې اقتصادي ضربې لامل شي چې له سیمې هاخوا به وغځیږي او په ډیری هیوادونو کې به د اقتصادي رکود او ټولنیزې ناکرارۍ لامل شي.
۳. په افغانستان باندې د جګړې منفي پایلې
الف: بې کاري زیاتېږي
د کلونو راهیسې، د ایران اسلامي جمهوریت د جګړې او داخلي کړکیچونو په وخت کې د افغانانو لپاره دوهم کور و، او د ملیونونو کډوالو لپاره یې پناه ځای برابر کړ. د جګړې په صورت کې به په ایران کې د کډوالو د ژوند شرایط نور هم ستونزمن شي، او ډیری به یې بیرته راستنیدو ته اړ شي. دا لویه راستنیدنه، د دې کاري ځواک د جذبولو لپاره د اقتصادي ظرفیت پرته، به په افغانستان کې بې کاري بې ساري کچې ته لوړه کړي او ټولنیز او اقتصادي ننګونې به زیاتې کړي.
ب. په اقتصادي اړیکو کې ګډوډي
افغانستان له ایران څخه د توکو په واردولو باندې ډېر تکیه کوي. ډیری مصرفي توکي، انرژي، ساختماني توکي، او حتی خواړه د ایران د پولو له لارې واردیږي. له بلې خوا، په زرګونو افغان کارګران هم په ایران کې کار کوي، او د دوی عاید د کورنۍ په اقتصاد کې مهم رول لوبوي. د جګړې پیل او د دې تعاملاتو بندیدل به د افغانستان اقتصاد ته سخت ټکان ورکړي، انفلاسیون به زیات کړي، او د خلکو معیشت به په جدي توګه کمزوری کړي.
avapress.com/vdchxinxw23nzkd.yjt2.html
ډیری لیدل شوي
