در آستانه نشست اعضای پیمان نا تو(پیمان اتلانتیک شمالی) در ورسای(ورشو) پایتخت لهستان گزارشگران بدون مرز در خبرنامه ای از پیمان ناتو خواستند از روزنامه نگاران و رسانه های افغانستان حمایت کنند. برای کثیری از تحلیل گران این توصیه و تاکید غیر منتظره است، چرا باید گزارشگران بدون مرز از یک سازمان نظامی - امنیتی بخواهند که از رسا نه های افغانستان حمایت کنند؟
اگر چنانچه نهادهایی، از اعضای ناتو می خواستند که از نیروهای امنیتی افغانستان حمایت کنند، امر بعید و دور از انتظاری نبود، اما وقتی مسئله رسانه ها به میان می آید این پرسش مطرح می شود که میان حمایت ناتو از حکومت افغانستان و حمایت از رسانه های گروهی کشور چه ربط و نسبتی برقرار است، آیا می توان با حمایت از رسانه های گروهی از حکومت افغانستان حمایت کرد؟
برخی تحلیل گران بدین باوراند که در این توصیه چند نکته حایز اهمیت است، یکی این که در سال های اخیر روزنامه نگاران و رسانه های گروهی مورد تهدید جدی قرار گرفته اند و در مواردی اصحاب رسانه ها توسط عوامل حکومتی توهین و تحقیر شده و یا بسیاری از پرسش های رسانه های گروهی بدون پاسخ مانده و یا پاسخ مقنعی دریافت نکرده اند، هم چنان روزنامه نگارانی در اثر سبعیت و دد منشی طالبان کشته شده اند بدون آن که قاتل یا قاتلان آنها مورد پیگرد قرار گرفته باشد. لذا گزارش گران بدون مرز خواسته اند نگرانی های خود را نسبت به بی توجهی حکومت به رسانه های گروهی اعلام دارند که اصحاب رسانه ها بیش از این مورد آزار و اذیت قرار نگیرند.
اما نکته مهم تر و اساسی تر در تحلیل تحلیل گران بر اهمیت نقش رسانه های گروهی در ایجاد شرایط مناسب زیستی و بهبود حکومت داری در کشور است. یعنی توصیه گزارش گران بدون مرز تنها و صرف یک توصیه احساسی همراه بار عاطفی نیست بلکه ناظر به اهمیت رسانه های گروهی و نقش آنها در ایجاد شرایط و زمینه های مناسب برای گسترش امنیت عمومی و ایجاد حکومت داری مطلوب است.
وقتی به خواسته های اعضای پیمان ناتو از حکومت افغانستان توجه صورت می گیرد. توصیه گزارش گران بدون مرز بهتر قابل درک می شود. در خواسته های اعضای ناتو آمده است که پیمان ناتو از ایجاد و تحکیم امنیت در افغانستان حمایت می کنند و نیروهای امنیت افغانستان ر ا مورد حمایت قرار می دهند هم چنان از حکومت افغانستان خواسته شده است که برای ایجاد حکومت داری مطلوب تلاش ورزد.
هیچ حکومت داری و ایجاد بستر شفاف بدون وجود و حضور رسانه های گروهی ممکن نیست. اگر پیمان ناتو برای تامین امنیت به نیروهای امنیتی پولی می پردازند و یا آن ها را مورد حمایت قرار می دهند در هر حال ایجاد شفافیت و به وجود آمدن یک حکومت مطلوب بدون حضور رسانه های گروهی ممکن نیست. بنابراین توصیه گزارش گران ناظر به کارکرد واقعی رسانه های گروهی در ایجاد شفافیت و به وجود آمدن یک حکومت مسئول و پاسخ گو است.
از طرف دیگر افغانستان شرایط ویژه ای را پشت سر می گذارد. یکی از ویژگی ها این وضعیت آنست که افغانستان تا رسیدن به شرایط مطلوب زیستی فاصله و شکاف بزرگی را فرا راه خود دارد. در این شرایط اگر احزاب سیاسی و نهادهای مدنی قدرتمندی وجود می داشت عبور از این مرحله و رسیدن به یک امنیت و ثبات امر چندان دشواری نبود، اما متاسفانه بر رغم حضور ده ها حزب سیاسی، چون این گروه ها بر اساس پارادایم گذشته بوجود آمده اند و درک شرایط جدید برای اکثریت آن ها دشوار است به جای آن که شرایط گذار را درک و تسهیل کنند جزیی از شرایط قرار گرفته و به معضلی تبدیل شده اند، لذا است که باید بدیلی به جای این احزاب وجود داشته باشد که شرایط گذار را تسهیل کند. از سوی دیگر یکی از نهادهای دیگری که می توانست شرایط گذار را تسهیل کند روشنفکران و فرهیختگان سیاسی و فرهنگی یک جامعه است که متاسفانه در یکی دو دهه گذشته قشری به این نام با این ویژگی ها رشد نکرده است. لذا افغانستان در خلأ احزاب سیاسی قدرت مند از یک طرف وجود انسان های فرهمند، مسئولیت شناس و فرهیخته و روشنفکر از سوی دیگر مواجه است و امروز رسانه های گروهی به جای همه آن نهادها نشسته است و نقش همه را ایفا می کنند.
لذا کمک به رسانه های افغانستان از دو منظر مورد توجه باید قرار گیرد. اولین حمایت از رسانه های افغانستان حمایت از کمیت رسانه ها است یعنی رسانه هایی که هم اکنون حضور دارند نباید توسط حکومت و یا مخالفان حکومت چنان تحت فشار واقع شوند که صحنه را ترک کرده و گوشه انزوا اختیار نمایند و هر رسانه ای که حذف می شود ضرر و زیان آن متوجه مردم است و حتا ممکن است بدون حضور رسانه های گروهی شرایط کنونی سیر قهقرایی پیدا کند و افغانستان به ده ها سال قبل عقب برگردد. حمایت دوم از کیفیت رسانه های گروهی است. رسانه های گروهی باید این توان و امکانات مادی را داشته باشند که تک ستاره های فرهنگی، سیاسی و تحلیلگران مبدع و مبتکر را از سطح جامعه جذب کنند. آن نیروها اگر به دلایل زیادی نمی توانند - یا نمی خواهند – در قالب احزاب و جریان های سیاسی به ایفای نقش بپردازند حد اقل در چهار چوب رسانه ها از ابتکار و خلاقیت علمی و هنری آنها سود برده شود.
در مجموع گمان بر آنست که امنیت، حکومت داری خوب و کاهش فساد سیاسی و اقتصادی بدون حضور و رشد رسانه های گروهی ممکن نیست. این تجربه ای جدیدی نیست. حکومت ها و کشورهایی بوده اند که گمان می بردند بدون یک فضای باز و دموکراتیک و بدون حضور رسانه های گروهی می توانند به یک حکومت مطلوب دست پیدا کنند، اما این تجربه تلخ را پشت سر گذاشتند، رسانه ها را سرکوب کردند تا به رشد سیاسی و اقتصادی دست پیدا کنند برعکس به رشد اقتصادی و سیاسی نیز دست نیافتند. این تجربه های تلخ و در عین حال نکویی است که گزارش گران بدون مرز را وا داشته که از ناتو بخواهند که از رسانه های افغانستان حمایت کنند.
اگر چنانچه نهادهایی، از اعضای ناتو می خواستند که از نیروهای امنیتی افغانستان حمایت کنند، امر بعید و دور از انتظاری نبود، اما وقتی مسئله رسانه ها به میان می آید این پرسش مطرح می شود که میان حمایت ناتو از حکومت افغانستان و حمایت از رسانه های گروهی کشور چه ربط و نسبتی برقرار است، آیا می توان با حمایت از رسانه های گروهی از حکومت افغانستان حمایت کرد؟
برخی تحلیل گران بدین باوراند که در این توصیه چند نکته حایز اهمیت است، یکی این که در سال های اخیر روزنامه نگاران و رسانه های گروهی مورد تهدید جدی قرار گرفته اند و در مواردی اصحاب رسانه ها توسط عوامل حکومتی توهین و تحقیر شده و یا بسیاری از پرسش های رسانه های گروهی بدون پاسخ مانده و یا پاسخ مقنعی دریافت نکرده اند، هم چنان روزنامه نگارانی در اثر سبعیت و دد منشی طالبان کشته شده اند بدون آن که قاتل یا قاتلان آنها مورد پیگرد قرار گرفته باشد. لذا گزارش گران بدون مرز خواسته اند نگرانی های خود را نسبت به بی توجهی حکومت به رسانه های گروهی اعلام دارند که اصحاب رسانه ها بیش از این مورد آزار و اذیت قرار نگیرند.
اما نکته مهم تر و اساسی تر در تحلیل تحلیل گران بر اهمیت نقش رسانه های گروهی در ایجاد شرایط مناسب زیستی و بهبود حکومت داری در کشور است. یعنی توصیه گزارش گران بدون مرز تنها و صرف یک توصیه احساسی همراه بار عاطفی نیست بلکه ناظر به اهمیت رسانه های گروهی و نقش آنها در ایجاد شرایط و زمینه های مناسب برای گسترش امنیت عمومی و ایجاد حکومت داری مطلوب است.
وقتی به خواسته های اعضای پیمان ناتو از حکومت افغانستان توجه صورت می گیرد. توصیه گزارش گران بدون مرز بهتر قابل درک می شود. در خواسته های اعضای ناتو آمده است که پیمان ناتو از ایجاد و تحکیم امنیت در افغانستان حمایت می کنند و نیروهای امنیت افغانستان ر ا مورد حمایت قرار می دهند هم چنان از حکومت افغانستان خواسته شده است که برای ایجاد حکومت داری مطلوب تلاش ورزد.
هیچ حکومت داری و ایجاد بستر شفاف بدون وجود و حضور رسانه های گروهی ممکن نیست. اگر پیمان ناتو برای تامین امنیت به نیروهای امنیتی پولی می پردازند و یا آن ها را مورد حمایت قرار می دهند در هر حال ایجاد شفافیت و به وجود آمدن یک حکومت مطلوب بدون حضور رسانه های گروهی ممکن نیست. بنابراین توصیه گزارش گران ناظر به کارکرد واقعی رسانه های گروهی در ایجاد شفافیت و به وجود آمدن یک حکومت مسئول و پاسخ گو است.
از طرف دیگر افغانستان شرایط ویژه ای را پشت سر می گذارد. یکی از ویژگی ها این وضعیت آنست که افغانستان تا رسیدن به شرایط مطلوب زیستی فاصله و شکاف بزرگی را فرا راه خود دارد. در این شرایط اگر احزاب سیاسی و نهادهای مدنی قدرتمندی وجود می داشت عبور از این مرحله و رسیدن به یک امنیت و ثبات امر چندان دشواری نبود، اما متاسفانه بر رغم حضور ده ها حزب سیاسی، چون این گروه ها بر اساس پارادایم گذشته بوجود آمده اند و درک شرایط جدید برای اکثریت آن ها دشوار است به جای آن که شرایط گذار را درک و تسهیل کنند جزیی از شرایط قرار گرفته و به معضلی تبدیل شده اند، لذا است که باید بدیلی به جای این احزاب وجود داشته باشد که شرایط گذار را تسهیل کند. از سوی دیگر یکی از نهادهای دیگری که می توانست شرایط گذار را تسهیل کند روشنفکران و فرهیختگان سیاسی و فرهنگی یک جامعه است که متاسفانه در یکی دو دهه گذشته قشری به این نام با این ویژگی ها رشد نکرده است. لذا افغانستان در خلأ احزاب سیاسی قدرت مند از یک طرف وجود انسان های فرهمند، مسئولیت شناس و فرهیخته و روشنفکر از سوی دیگر مواجه است و امروز رسانه های گروهی به جای همه آن نهادها نشسته است و نقش همه را ایفا می کنند.
لذا کمک به رسانه های افغانستان از دو منظر مورد توجه باید قرار گیرد. اولین حمایت از رسانه های افغانستان حمایت از کمیت رسانه ها است یعنی رسانه هایی که هم اکنون حضور دارند نباید توسط حکومت و یا مخالفان حکومت چنان تحت فشار واقع شوند که صحنه را ترک کرده و گوشه انزوا اختیار نمایند و هر رسانه ای که حذف می شود ضرر و زیان آن متوجه مردم است و حتا ممکن است بدون حضور رسانه های گروهی شرایط کنونی سیر قهقرایی پیدا کند و افغانستان به ده ها سال قبل عقب برگردد. حمایت دوم از کیفیت رسانه های گروهی است. رسانه های گروهی باید این توان و امکانات مادی را داشته باشند که تک ستاره های فرهنگی، سیاسی و تحلیلگران مبدع و مبتکر را از سطح جامعه جذب کنند. آن نیروها اگر به دلایل زیادی نمی توانند - یا نمی خواهند – در قالب احزاب و جریان های سیاسی به ایفای نقش بپردازند حد اقل در چهار چوب رسانه ها از ابتکار و خلاقیت علمی و هنری آنها سود برده شود.
در مجموع گمان بر آنست که امنیت، حکومت داری خوب و کاهش فساد سیاسی و اقتصادی بدون حضور و رشد رسانه های گروهی ممکن نیست. این تجربه ای جدیدی نیست. حکومت ها و کشورهایی بوده اند که گمان می بردند بدون یک فضای باز و دموکراتیک و بدون حضور رسانه های گروهی می توانند به یک حکومت مطلوب دست پیدا کنند، اما این تجربه تلخ را پشت سر گذاشتند، رسانه ها را سرکوب کردند تا به رشد سیاسی و اقتصادی دست پیدا کنند برعکس به رشد اقتصادی و سیاسی نیز دست نیافتند. این تجربه های تلخ و در عین حال نکویی است که گزارش گران بدون مرز را وا داشته که از ناتو بخواهند که از رسانه های افغانستان حمایت کنند.
مولف : م. سمنگانی
