اخیرا سازمان حمایت کننده سرمایه گذاری های خارجی در افغانستان (آیسا)، از راه اندازی بازار بورس یا اوراق بهادار تا ۶ ماه دیگر در کشور خبر داده است. این نخستین باریست که چنین طرحی در زمینه اقتصادی در افغانستان مطرح می شود و متاسفانه عامه مردم و حتی برخی از مسئولین در مورد ضرورت بازار بورس، نقش آن در روند توسعه اقتصادی، کارایی و نحوه عملکرد بازار بورس و.. معلومات دقیقی ندارند. حتی شاید برای بسیاری از افراد که در زمینه مسائل اقتصادی مطالعه ندارند، یک پدیده نا آشنا و کاملا نو به نظر آید. از این رو لازم است با توجه به نظام اقتصادی کنونی افغانستان (بازار آزاد)، موقعیت ها و شرایط سرمایه گذاری، شرایط سیاسی و امنیتی و..به موشکافی این مطلب پرداخته شود که اولا بازار بورس دقیقا چه ضرورت و کارایی برای اقتصاد یک کشور دارد و دوما به طور خاص در شرایط کنونی افغانستان، ایجاد بازار بورس تا چه حد موثر واقع خواهد شد.
بازار بورس که در برخی موارد از آن با تعابیر مختلفی مانند قلب اقتصاد هر کشور، موتور محرکه اقتصاد، موتور رشد اقتصاد و... یاد می شود، در واقع مکانی است که در آن سهام شرکتهای مختلف خرید و فروش می شود و افراد متقاضی می توانند بر حسب میزان سرمایه خود، سهم خریده و به همان مقدار، مسئولیت سود و زیان سرمایه گذاری را بر عهده گیرد. به این ترتیب حتی کسانی که قدرت مالی سرمایه گذاری های کلان را ندارند، میتوانند با پول اندک خود نیز از بازار بورس سهم خریده و در یک سرمایه گذاری بزرگ شریک شوند. البته بازار بورس دارای نوسانات زیادی می باشد و بالا و پایین رفتن قیمتها به اوضاع سیاسی و اقتصادی جهان، منطقه و کشور و هم چنین به بودیجه سالانه یک کشور بستگی دارد.
بازار بورس با کاهش ریسک و تجهیز و تخصیص مناسب منابع، می تواند به خوبی به افزایش سرمایه گذاری و رشد اقتصادی کمک نماید. کشورهایی که از بازار بورس توسعه یافته بهره مند هستند، در انجام سرمایه گذاری و دستیابی به رشد اقتصادی بالا نیز موفق تر عمل می کنند. اما در کشورهایی همچون ایران که داری بورس توسعه یافته نیستند، تحقیق ها نشان می دهد که اعتبارات اعطایی بانکها در زمینه توسعه اقتصادی نقش مهمتری دارد تا بازار بورس.
اما بازار بورس در افغانستان چه نتایج مثبت یا منفی در روند توسعه اقتصادی به بار خواهد آورد؟ در این زمینه قبل از هر چیزی این سوال مطرح می شود که با توجه به خاستگاه بازار بورس که کشورهای توسعه یافته است، این بازار در افغانستان که یک کشور توسعه یافته نیست، کارایی خواهد داشت؟ اگرچه خاستگاه بورس های مدرن کالا در کشورهایی است که هم اکنون توسعه یافته به شمار می روند، اما اهمیت این نهادهای اقتصادی در کشورهایی که به سوی توسعه در حرکتند نیز به خوبی درک شده و فرایند پذیرش و گسترش بازار بورس در این کشورها به سرعت در حال پیشرفت است، به گونه ای که اکنون از نظر میزان معاملات، تعداد ۹ بورس از بین ۲۲ بورس برتر جهان در کشورهای در حال توسعه ای چون هند، چین، مالزی، افریقای جنوبی و برزیل قرار دارد. همچنین آمارهای موجود حاکی از رشد میزان معاملات در بورسهای کالا در کشورهای در حال توسعه با سرعتی معادل ۲ برابر بورسهای کشورهای توسعه یافته است.
تجارب و مطالعات اقتصادی نشان می دهد، مهمترین منفعتی که بازار بورس برای یک کشور به دنبال دارد، تاثیر مستقیم و مثبت آن در جهت رشد و انکشاف اقتصادی است زیرا طبق مطالعات انجام شده در این زمینه، انکشاف بازار سرمایه و بهبود عملکرد آن رابطه مهم و مستقیمی با رشد و توسعه کشور دارد لذا بازار منسجم مالی مزایای اقتصادی بسیار مهمی دارد و دستیابی به آن باید به عنوان هدف اصلی در میان سیاستگذاران اقتصادی کشور مطرح باشد. ضرورت این مسئله هنگامی بیشتر نمایان می شود که متاسفانه شاهد آن هستیم که در کشور ما فعالیت های اقتصادی و تجاری با شیوه های سنتی و اکثرا با مدیریت شخصی صاحبان سرمایه صورت می گیرد در حالیکه این روش ها با متد این فعالیت ها در سطح بین المللی تفاوت فاحشی دارد.
حال با در نظرداشت این منافع و در کنار تحولات و نوآوری های جدید در عرصه اقتصاد جهانی ضرورت تاسیس و شکل گیری یک بازارسرمایه مدون و کارآمد در اقتصاد افغانستان آن هم در برهه ای از زمان که کشور نیازمند سرمایه های عظیمی برای بازسازی است به طور ملموس احساس می شود. این امر علاوه بر دستیابی به منافع مذکور می تواند زمینه های استقلال اقتصادی افغانستان را از کشورهای دیگر در دراز مدت فراهم نموده و کشورمان را از وابستگی های مالی به کشورهای خارجی بی نیاز نماید و هرچه بیشتر روح همکاری و مشارکت اقتصادی را در بین مردم متبلور سازد.
از طرف دیگر همان طور که همگی شاهدیم، افغانستان چندین دهه زیر گلوله های جنگ، زیرساخت های اقتصادی خود را از دست داده و قبل از هر اقدامی نیازمند بازسازی و انکشاف اقتصادی می باشد که این مطلب خود نیازمند جذب سرمایه های کلان می باشد. هر چند که در دهه اخیر کشورهای عضو ناتو سرمایه گذاری های زیادی در عرصه های مختلف در افغانستان داشته اند اما با نزدیک شدن سال ۲۰۱۴ که موعد خروج نیروهای خارجی از افغانستان است، امید و اتکای مردم به سرمایه های خارجی کم تر شده است. با وجود این بازار بورس می تواند زمینه مناسبی برای جذب سرمایه های خارجی به داخل کشور ایجاد کند. از طرف دیگر به دلیل معادن و ذخایر زیرزمینی فراوانی که دست نخورده در نقاط مختلف کشور پراکنده است، بسیاری از سرمایه گذاران خارجی به طمع افتاده و برای سرمایه گذاری در این بخش ها تشویق می شوند.
اما متاسفانه یکی از چالشهای عمده بر سر راه سرمایه گذاری در افغانستان، فساد اداری است که باعث میشود سرمایهگذاران خارجی نتوانند در افغانستان بشکل مطمئن سرمایه‌گذاری کنند. مشکل عمده دیگر در زمینه سرمایه گذاری های خارجی و سرمایه گذاری های افراد داخلی در بازار بورس، عدم امنیت و نبود فضای اطمینان است چرا که جو حاکم بر فضای سرمایه گذاری در افغانستان، تا حدود زیادی رنگ و بوی تزویر و نیرنگ به خود گرفته و سرمایه گذاری به شکل سالم و مورد اطمینان آن در هیچ نقطه کشور وجود ندارد. علاوه بر این نظام اقتصادی افغانستان که بعد از کنفرانس بن، عملا وارد بازار آزاد شده است، مانعی بر سر راه رشد بازار بورس در کشور به حساب می آید. دلیل امر این است که اقصاد بازار آزاد در افغانستان روز به روز باعث شکاف طبقاتی شده و افراد ضعیف و متوسط از نظر مالی را نسبت به سرمایه داران بی اعتماد ساخته است از همین روست که افراد زیادی ممکن است مایل به سرمایه گذاری در بازار بورس باشند، اما به دلیل شرایط مذکور، جرات اقدام در این کار را نداشته باشند.
به هر حال ناگفته پیداست که افغانستان با پیشرفت ها و نوآوری های امروزه جهان به خصوص در زمینه اقتصادی فاصله زیادی دارد ولی دولت می تواند با بهره گیری از موقعیت ها و فراهم آوردن پیش نیازهای لازم به خصوص تامین امنیت، سرمایه گذاری، آموزش همگانی از طریق رسانه های عمومی در زمینه فعالیت شرکت ها و واحدهای تولیدی و خدماتی و نحوه سرمایه گذاری و خرید و فروش سهام شرکت ها، و مهم تر از همه ایجاد روحیه خودباوری و اعتماد، گام های اساسی و ابتدایی را در این جهت بردارد و با برنامه ها و سیاست های هدفمند، زمینه های پیوستن افغانستان را به کاروان علمی و اقتصادی جهان که با سرعت زیادی در حال حرکت است فراهم نماید.
نویسنده: فریبا حسینی
بازار بورس که در برخی موارد از آن با تعابیر مختلفی مانند قلب اقتصاد هر کشور، موتور محرکه اقتصاد، موتور رشد اقتصاد و... یاد می شود، در واقع مکانی است که در آن سهام شرکتهای مختلف خرید و فروش می شود و افراد متقاضی می توانند بر حسب میزان سرمایه خود، سهم خریده و به همان مقدار، مسئولیت سود و زیان سرمایه گذاری را بر عهده گیرد. به این ترتیب حتی کسانی که قدرت مالی سرمایه گذاری های کلان را ندارند، میتوانند با پول اندک خود نیز از بازار بورس سهم خریده و در یک سرمایه گذاری بزرگ شریک شوند. البته بازار بورس دارای نوسانات زیادی می باشد و بالا و پایین رفتن قیمتها به اوضاع سیاسی و اقتصادی جهان، منطقه و کشور و هم چنین به بودیجه سالانه یک کشور بستگی دارد.
بازار بورس با کاهش ریسک و تجهیز و تخصیص مناسب منابع، می تواند به خوبی به افزایش سرمایه گذاری و رشد اقتصادی کمک نماید. کشورهایی که از بازار بورس توسعه یافته بهره مند هستند، در انجام سرمایه گذاری و دستیابی به رشد اقتصادی بالا نیز موفق تر عمل می کنند. اما در کشورهایی همچون ایران که داری بورس توسعه یافته نیستند، تحقیق ها نشان می دهد که اعتبارات اعطایی بانکها در زمینه توسعه اقتصادی نقش مهمتری دارد تا بازار بورس.
اما بازار بورس در افغانستان چه نتایج مثبت یا منفی در روند توسعه اقتصادی به بار خواهد آورد؟ در این زمینه قبل از هر چیزی این سوال مطرح می شود که با توجه به خاستگاه بازار بورس که کشورهای توسعه یافته است، این بازار در افغانستان که یک کشور توسعه یافته نیست، کارایی خواهد داشت؟ اگرچه خاستگاه بورس های مدرن کالا در کشورهایی است که هم اکنون توسعه یافته به شمار می روند، اما اهمیت این نهادهای اقتصادی در کشورهایی که به سوی توسعه در حرکتند نیز به خوبی درک شده و فرایند پذیرش و گسترش بازار بورس در این کشورها به سرعت در حال پیشرفت است، به گونه ای که اکنون از نظر میزان معاملات، تعداد ۹ بورس از بین ۲۲ بورس برتر جهان در کشورهای در حال توسعه ای چون هند، چین، مالزی، افریقای جنوبی و برزیل قرار دارد. همچنین آمارهای موجود حاکی از رشد میزان معاملات در بورسهای کالا در کشورهای در حال توسعه با سرعتی معادل ۲ برابر بورسهای کشورهای توسعه یافته است.
تجارب و مطالعات اقتصادی نشان می دهد، مهمترین منفعتی که بازار بورس برای یک کشور به دنبال دارد، تاثیر مستقیم و مثبت آن در جهت رشد و انکشاف اقتصادی است زیرا طبق مطالعات انجام شده در این زمینه، انکشاف بازار سرمایه و بهبود عملکرد آن رابطه مهم و مستقیمی با رشد و توسعه کشور دارد لذا بازار منسجم مالی مزایای اقتصادی بسیار مهمی دارد و دستیابی به آن باید به عنوان هدف اصلی در میان سیاستگذاران اقتصادی کشور مطرح باشد. ضرورت این مسئله هنگامی بیشتر نمایان می شود که متاسفانه شاهد آن هستیم که در کشور ما فعالیت های اقتصادی و تجاری با شیوه های سنتی و اکثرا با مدیریت شخصی صاحبان سرمایه صورت می گیرد در حالیکه این روش ها با متد این فعالیت ها در سطح بین المللی تفاوت فاحشی دارد.
حال با در نظرداشت این منافع و در کنار تحولات و نوآوری های جدید در عرصه اقتصاد جهانی ضرورت تاسیس و شکل گیری یک بازارسرمایه مدون و کارآمد در اقتصاد افغانستان آن هم در برهه ای از زمان که کشور نیازمند سرمایه های عظیمی برای بازسازی است به طور ملموس احساس می شود. این امر علاوه بر دستیابی به منافع مذکور می تواند زمینه های استقلال اقتصادی افغانستان را از کشورهای دیگر در دراز مدت فراهم نموده و کشورمان را از وابستگی های مالی به کشورهای خارجی بی نیاز نماید و هرچه بیشتر روح همکاری و مشارکت اقتصادی را در بین مردم متبلور سازد.
از طرف دیگر همان طور که همگی شاهدیم، افغانستان چندین دهه زیر گلوله های جنگ، زیرساخت های اقتصادی خود را از دست داده و قبل از هر اقدامی نیازمند بازسازی و انکشاف اقتصادی می باشد که این مطلب خود نیازمند جذب سرمایه های کلان می باشد. هر چند که در دهه اخیر کشورهای عضو ناتو سرمایه گذاری های زیادی در عرصه های مختلف در افغانستان داشته اند اما با نزدیک شدن سال ۲۰۱۴ که موعد خروج نیروهای خارجی از افغانستان است، امید و اتکای مردم به سرمایه های خارجی کم تر شده است. با وجود این بازار بورس می تواند زمینه مناسبی برای جذب سرمایه های خارجی به داخل کشور ایجاد کند. از طرف دیگر به دلیل معادن و ذخایر زیرزمینی فراوانی که دست نخورده در نقاط مختلف کشور پراکنده است، بسیاری از سرمایه گذاران خارجی به طمع افتاده و برای سرمایه گذاری در این بخش ها تشویق می شوند.
اما متاسفانه یکی از چالشهای عمده بر سر راه سرمایه گذاری در افغانستان، فساد اداری است که باعث میشود سرمایهگذاران خارجی نتوانند در افغانستان بشکل مطمئن سرمایه‌گذاری کنند. مشکل عمده دیگر در زمینه سرمایه گذاری های خارجی و سرمایه گذاری های افراد داخلی در بازار بورس، عدم امنیت و نبود فضای اطمینان است چرا که جو حاکم بر فضای سرمایه گذاری در افغانستان، تا حدود زیادی رنگ و بوی تزویر و نیرنگ به خود گرفته و سرمایه گذاری به شکل سالم و مورد اطمینان آن در هیچ نقطه کشور وجود ندارد. علاوه بر این نظام اقتصادی افغانستان که بعد از کنفرانس بن، عملا وارد بازار آزاد شده است، مانعی بر سر راه رشد بازار بورس در کشور به حساب می آید. دلیل امر این است که اقصاد بازار آزاد در افغانستان روز به روز باعث شکاف طبقاتی شده و افراد ضعیف و متوسط از نظر مالی را نسبت به سرمایه داران بی اعتماد ساخته است از همین روست که افراد زیادی ممکن است مایل به سرمایه گذاری در بازار بورس باشند، اما به دلیل شرایط مذکور، جرات اقدام در این کار را نداشته باشند.
به هر حال ناگفته پیداست که افغانستان با پیشرفت ها و نوآوری های امروزه جهان به خصوص در زمینه اقتصادی فاصله زیادی دارد ولی دولت می تواند با بهره گیری از موقعیت ها و فراهم آوردن پیش نیازهای لازم به خصوص تامین امنیت، سرمایه گذاری، آموزش همگانی از طریق رسانه های عمومی در زمینه فعالیت شرکت ها و واحدهای تولیدی و خدماتی و نحوه سرمایه گذاری و خرید و فروش سهام شرکت ها، و مهم تر از همه ایجاد روحیه خودباوری و اعتماد، گام های اساسی و ابتدایی را در این جهت بردارد و با برنامه ها و سیاست های هدفمند، زمینه های پیوستن افغانستان را به کاروان علمی و اقتصادی جهان که با سرعت زیادی در حال حرکت است فراهم نماید.
نویسنده: فریبا حسینی
منبع : خبرگزاری آوا- کابل
