مقدمه
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، سیده‌ی زنان عالم در تمام قرون و اعصار می‌باشد. ایشان در بیستم جمادی‌الثانی سال پنجم بعثت، در مکه به دنیا آمد. از برای ایشان القاب و صفات متعددی ذکر شده است، پدر بزرگوارشان رسول گرامی اسلام، خاتم پیامبران الهی و برترین مخلوق خداوند می‌باشد. مادرشان حضرت خدیجه سلام الله علیها نخستین بانویی که به اسلام گرویده است. این بانوی بزرگوار پس از پذیرش اسلام، تمام ثروت و دارایی خود را برای اسلام و مسلمانان مصرف نمود. امری که در آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، از آن تحت عنوان انفاق و ایثار یاد می‌گردد. عمل حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها نمونۀ بارزی از انفاق و ایثار در راه اسلام به شمار می‌رود. حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها با انفاقی که در راه اسلام انجام داد، تأثیر قابل توجهی در رونق و ترویج اسلام در نخستین سال‌های ظهور اسلام گذاشت. حضرت صدیقۀ طاهره سلام‌الله‌علیها که فرزند و تربیت یافته‌ی چنین مادری است؛ سراسر زندگانی‌اش مملو از انفاق و ایثار و رفتارهای نمونه و انسانی است. در این پژوهش به مفهوم مختصر انفاق و نمونه‌های از انفاق و ایثار این بزرگ بانوی اسلام می‌پردازیم.
واژه گان کلیدی: فاطمه زهرا، انفاق، ایثار، اسلام
مفهوم انفاق
انفاق یعنی بخشش از چیزی که انسان در اختیار دارد و می‌تواند به دیگران بدهد. این چیز می‌تواند علم یا مال و ثروت و یا حتی انفاق می‌تواند محبت و همدلی و همدردی با دیگران باشد. انفاق از ریشه نَفق به معنای اخراج مال از ملک می‌باشد (طبرسی، 1372: 2_1/ 121).
در فرهنگ و اصطلاح قرآنی، اعطای مقداری از مال و غیرمال و از واجب به غیر واجب است. در قرآن این مفهوم افزون بر واژۀ «انفاق» با واژه‌های چون «اعطاء»، « ایتاء حق»، «ایتاء مال» و «صدقات» بیان شده است (اصفهانی، 1430). انفاق می‌تواند خوب و یا بد باشد. و ما نمی‌توانیم هرگونه انفاقی را مثبت ارزیابی کنیم؛ چرا که برخی از انفاق‌های که صورت می‌گیرد در جهت پیشبرد اهداف غیر انسانی و غیر الهی صورت می‌گیرد که چه بسا به ضرر افراد و جامعه می‌باشد. لذا انفاقی مثبت و سازنده است که در جهت پیشبرد اهداف انسانی و الهی باشد و موجب کمال در انسان و طبیعت شود که حضرت علی(ع) می‌فرماید: بی‌تردید انفاق مال در طاعت خدا بزرگ‌ترین نعمت و هزینه کردنش در معاصی بزرگ‌ترین مصیبت است (تمیمی آمدی، 1366: 376).
با توجه به این سخن حضرت، انفاق که در راه اطاعت الهی، سازنده و مثبت باشد و به ضرر جامعه و افراد جامعه نباشد؛ بزرگ‌ترین نعمت برای فرد است. ولی در غیر اینصورت؛ بزرگ‌ترین و بد‌ترین مصیبت خواهد بود.
از آنجا که یکی از معارف حیات بخش قرآن، مسئله انفاق است، سرور زنان عالم حضرت فاطمه‌ی اطهر سلام‌الله‌علیها در حدیثی می‌فرماید: از دنیای شما سه چیز محبوب من است: 1. تلاوت قرآن 2. نگاه به چهره رسول خدا(ص) 3. انفاق در راه خدا.1
انفاق در سیره‌ی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها دارای سه رتبه و درجه‌ی صدقات، مواسات، ایثار و ازخودگذشتگی است. که هر‌کدام بر دیگری برتری دارد.
1. صدقه
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها توجه ویژه‌ای به پرداخت صدقه به فقرا و نیازمندان داشتند و هیچ فقیر و مستمندی را از درگاهش دست‌خالی باز نمی‌گشتاند. نمونه‌ی بارز انفاق و ایثار این بزرگ‌بانوی اسلام، بخشش «لباس عروسی» به زن فقیر، آن‌هم در شب عروسی است. نقل شده است که پیامبر اکرم(ص) در عروسی فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، یک دست پیراهن نو به دخترش داده بود تا در شب عروسی بپوشد. هنگام که موکب عروس رهسپار خانه حضرت علی(ع) بود، زن سائلی پیش آمد و اظهار احتیاج نمود و فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها به مصداق آیه «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون» (سوره آل عمران، آیه 92). هرگز به نیکی دست نمی‌یابید و از نیکان نمی‌شوید، مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، انفاق کنید. پیراهن نو را به فقیر بخشید و همراهان را به دور خود جمع نمود لباس عروس را بی‌درنگ از تن در آورد و پیراهن کهنه را خود بر تن کرد و با این عمل خود، دیگری را بر خود مقدم داشت.2
همانطور که همه می‌دانیم مسئله‌ی عروسی، برای هر عروس و داماد خاطره آمیز و بسیار حساس است و زیبائی و آراستگی عروس برای داماد موضوع مهمی است و در افکار و عشق و علاقه‌ی داماد تأثیر گذار است. اما حضرت با همان لباس معمولی به خانه علی(ع) رفت و این ایثارشان ثبت تاریخ درخشان زندگی ایشان و الگو برای دختران و زنان امروزی گردید. بنابراین بانوان مسلمان باید سیره و روش زندگی چنین بانویی را مورد مطالعه قرار بدهند و از لحظه لحظه‌ی تاریخ زندگانی آن‌حضرت، در زندگی فردی و اجتماعی خود الگو برداری نمایند؛ تا زندگیِ فاطمه‌گونه نصیب‌شان گردد. که اگر این چنین شود مطمئنا زندگی مملو از آرامش را خواهند داشت.
2. مواسات
مواسات به معنای تقسیم اموال با نیازمندان در اندازه کفاف است؛ یعنی در همان مقدار کفاف دیگری را نیز شریک سازد، اگر مال افزون بر اندازه کفاف باشد و از آن‌مقدار زیادی، به کسی ببخشد، به آن مواسات نمی‌گویند بلکه در واقع این مصداق صدقه می‌باشد.3
زندگی فاطمه سلام‌الله‌علیها و حضرت علی(ع) در حالی شکل گرفته بود که در جامعه‌ی نوپای اسلامی، فقیران و مستمندان بسیار زیادی بودند و از این رو، آنان می‌کوشیدند که به پیروی از رسول خدا زندگیِ ساده و به دور از تجملات را برای خودشان تهیه و تدارک ببینند و به مواسات اسلامی عمل کنند. رسول خدا(ص) هرزمانی که از سفر مراجعت می‌فرمود، اول به خانه‌ی فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها تشریف می‌بردند. دریکی از سفرهای پیامبر، فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها برای خود گلوبند، دستبند و گوشواره از جنس نقره تهیه کرده و پرده‌ای بر درِ خانه آویخته بود، هنگامی که رسول‌اکرم (ص) از سفر برگشت و به خانه‌ی فاطمه سلام‌الله‌علیها آمد چشمش به این وسایل افتاد، با ناراحتی از خانه بیرون رفت و به مسجد وارد شد و در کنار منبر نشست. حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها با فهمیدن علت رفتار پدر، برای جلب رضایت و خشنودی رسول اکرم(ص) همه‌ی آن زینت‌ها را نزد پدر فرستاد و پیغام داد که دخترت سلام می‌رساند و می‌گوید این‌ها را در راه خدا انفاق کنید. و چون آن‌ها را نزد پیامبر آوردند، پیامبر(ص) سه مرتبه فرمود آنچه‌را که می‌خواستم فاطمه سلام‌الله‌علیها انجام داد. پدرش به فدای او باد.4
هرکسی که یک زندگی تازه‌ای را شروع می‌کند، یقینا باید در تلاش این باشد که به زندگی‌اش سر و سامان بدهد و کم‌وکاستی زندگی‌اش را تکمیل کند. اما نباید دچار افراط و تفریط گردد و باید با توجه به سیره و روش زندگی صدیقه‌ی اطهر سلام‌الله‌علیها، -با اینکه ایشان تازه‌عروس بودند و نیاز بر این بود تا خانه اش را با وسایل نو تزئین بکنند و زیورات نو بپوشند و با توجه به اینکه دختر پیامبر هست و می‌تواند از بهترین وسایل استفاده کند ولی ایشان از همان ابتدای تشکیل زندگیِ نو به انفاق و ایثارِ مال شان در راه خدا می‌پردازند- از هرگونه تجمل‌گرایی و چشم و هم‌چشمی‌ها بپرهیزند. عاشقان ائمه‌ی معصومین(ع) باید این روش‌ها را سرمشق زندگی‌شان قرار بدهند و از این روش‌ها و الگو‌ها در زندگی‌شان استفاده‌ی بهینه را ببرند.
3. ایثار
برترین و بالاترین مرتبه‌ی انفاق، ایثار است؛ در این مرتبه فرد نه تنها اموال خود را با مستمندان تقسیم، و بدون تجملات، در سطح فقیرترین افراد جامعه زندگی می‌کند، بلکه آنان را بر خود مقدم می‌دارد و نصیب خویش را نیز به آن‌ها تقدیم می‌نماید و این عالی‌ترین مصداق انفاق و بزرگواری است.5
که بارزترین نمونه‌ی آن، حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها هستند.
ابن عباس نقل نموده که امام حسن علیه‌السّلام و امام حسین علیه‌السّلام بیمار شدند. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند و به علی علیه‌السّلام گفتند: چه خوب است که برای بهبودی فرزندانت نذری کنی. علی علیه‌السّلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها و فضه - کنیز آن دو بزرگوار- نذر کردند که اگر کودکان بهبودی یافتند، سه روز روزه بدارند. بچه‌ها بهبود یافتند و اثری از کسالت باقی نماند. حضرت علی علیه‌السّلام سه من جو قرض گرفت و فاطمه سلام‌الله‌علیها یک من آن را آرد کرده، از آن نان درست کرد و سهم هرکسی را جلویش گذاشت تا افطار کند. در همین حال سائلی به در خانه آمد و گفت: سلام بر شما اهل‌بیت محمد(ص). من مسکینم، مرا طعام دهید! خاندان پیامبر(ص) آن سائل را بر خود مقدم شمرده، افطار خود را به او دادند و آن شب چیزی جز آب نخوردند و با شکم گرسنه دوباره نیت روزه کردند. هنگام افطار روز دوم یتیمی بر درِ خانه آمد و غذا خواست و آن‌ها غذای‌شان را به او دادند. در شب سوم اسیری آمد و همان عمل را نسبت به او انجام دادند. صبح روز چهارم علی(ع) دست امام حسن علیه‌السّلام و امام حسین علیه‌السّلام را گرفت و نزد رسول خدا(ص) آمد. آن حضرت وقتی بچه‌ها را دید که از شدت گرسنگی ضعیف شده‌اند، گریه کرد. در این هنگام جبرئیل با سوره‌ی دهر بر آن حضرت نازل شد.6 آیاتی که در سوره‌ی انسان درباره ابرار نازل شده، در شأن فاطمه سلام‌الله‌علیها و خانواده‌ی اوست که نشان می‌دهد ارزش ایثار و اطعام آنان به خاطر نهایت اخلاص در راستای کسب رضایت پروردگار می‌باشد و لذا می‌فرماید: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا ( سوره انسان ۷۶ آیه ۸و ۹) و غذایی را که از شدت احتیاج دوست می‌داشتند، به مسکین و یتیم و اسیر عطا کردند و گفتند: «شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می‌کنیم؛ نه از شما عوضی می‌خواهیم و نه انتظار سپاس و ثنایی داریم.»
زمانی که رسول خدا به دیدار آنان آمد، حسنین را دید که از گرسنگی می لرزیدند و فاطمه به شدت ضعف کرده و ضعف و گرسنگی در امام علی علیه‌السلام و فضه نیز به سختی اثر کرده بود. رسول خدا با دیدن این صحنه فرمود: پناه برخدا، خاندان محمد(ص) از گرسنگی می‌میرند. در این موقع بود که سوره‌ی هل‌آتی در حق آنان نازل شد.
بله با توجه به مباحث بالا، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به عنوان بارزترین فرد انفاق کننده در طول تاریخ شناخته شده است و کم‌تر کسی را در طول تاریخ داریم که به مانند صدیقه‌ی طاهره سلام‌الله‌علیها چنین انفاق و ایثاری را انجام داده باشد. ما در طول تاریخ کدام تازه‌عروسی را داریم که در روز عروسی‌اش حاضر شود لباس عروسی‌اش را به سائلی داده باشد؟ وکدام فردی را داریم که حاضر شود که خود و فرزندانش را گرسنه بگذارد ولی دیگران را سیر کند؟ و کدام بانویی را داریم که حاضر شود از بهترین زیوراتش بگذرد تا نیاز، نیازمندی را بر‌طرف کند؟ بلی چنین کارهایی سعه‌ی صدر و فراخ قلب می‌خواهد و هرکسی از پس چنین کارهایی بر نمی‌آید و ما که خود را پیرو این بزرگ بانوی اسلام می‌دانیم، باید ایشان را الگوی زندگی خود قرار دهیم تا یک زندگی فاطمه‌گونه داشته باشیم.
نتیجه
با توجه به مباحثی که بیان شد، انفاق از بزرگ‌ترین سنت‌های اسلام است که در قرآن کریم بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. این نکته قابل یاد‌آوری است که انفاقی سازنده و مفید است که در مسیر الهی مصرف شود. طوری که حضرت علی(ع) می‌فرماید: «بی‌تردید انفاق مال در طاعت خدا بزرگ‌ترین نعمت و هزینه کردنش در معاصی بزرگ‌ترین مصیبت است». بزرگ بانوی اسلام علاوه‌بر آنکه سراسر زندگی اش مملو از ایثار و انفاق در راه خدا بود، فرزندانی چون امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را تربیت نمود که تمام هستی و حتی جان‌شان را در راه اسلام ایثار کردند.
آری؛ بهترین الگو برای بانوان امروزی در همه‌ی عرصه‌های زندگی می‌باشد که دختران و زنان می‌تواند با مطالعه زندگی این بانوی بزرگ‌مهر، از نکته نکته‌ی زندگی‌شان استفاده‌ی مطلوب را بنمایند.
منبع
1. مکارم شیرازی، ناصر. گفتار معصومین(ع)، ج1، ص 113.
2. ملبوبی، الوقایع و الحوادث، ج4، ص 186.
3. ابن منظور، لیسان العرب ج 14، ص 35.
4. مجلسی، بحار الانوار، ج43، ص 83.
5. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد. غررالحکم، ج۱، ص ۴۶۹.
6. طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص ۲۰۹.
7. قمی، عباس، ۱۲۵۴_ ۱۳۱۹، بیت الاحزان، چاپ هشتم، ۱۳۹۳.
8. امینی، ابراهیم، ۱۳۷۲، بانوی نمونه ای اسلام، انتشارات شفق.
9. احمدی، خوشه چین فضائل بانوی ایثار، چاپ ۱۳۸۶، نشر، مهر حبیب.
10. سخا، اسماعیل، رفیعی، همکاران، ۱۴۰۰، نقش حضرت خدیجه در تبین انفاق در صدر اسلام.
11. سایت ویکی فقهwww.fa.wikifeqh.ir
حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها، سیده‌ی زنان عالم در تمام قرون و اعصار می‌باشد. ایشان در بیستم جمادی‌الثانی سال پنجم بعثت، در مکه به دنیا آمد. از برای ایشان القاب و صفات متعددی ذکر شده است، پدر بزرگوارشان رسول گرامی اسلام، خاتم پیامبران الهی و برترین مخلوق خداوند می‌باشد. مادرشان حضرت خدیجه سلام الله علیها نخستین بانویی که به اسلام گرویده است. این بانوی بزرگوار پس از پذیرش اسلام، تمام ثروت و دارایی خود را برای اسلام و مسلمانان مصرف نمود. امری که در آیات قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام، از آن تحت عنوان انفاق و ایثار یاد می‌گردد. عمل حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها نمونۀ بارزی از انفاق و ایثار در راه اسلام به شمار می‌رود. حضرت خدیجه سلام‌الله‌علیها با انفاقی که در راه اسلام انجام داد، تأثیر قابل توجهی در رونق و ترویج اسلام در نخستین سال‌های ظهور اسلام گذاشت. حضرت صدیقۀ طاهره سلام‌الله‌علیها که فرزند و تربیت یافته‌ی چنین مادری است؛ سراسر زندگانی‌اش مملو از انفاق و ایثار و رفتارهای نمونه و انسانی است. در این پژوهش به مفهوم مختصر انفاق و نمونه‌های از انفاق و ایثار این بزرگ بانوی اسلام می‌پردازیم.
واژه گان کلیدی: فاطمه زهرا، انفاق، ایثار، اسلام
مفهوم انفاق
انفاق یعنی بخشش از چیزی که انسان در اختیار دارد و می‌تواند به دیگران بدهد. این چیز می‌تواند علم یا مال و ثروت و یا حتی انفاق می‌تواند محبت و همدلی و همدردی با دیگران باشد. انفاق از ریشه نَفق به معنای اخراج مال از ملک می‌باشد (طبرسی، 1372: 2_1/ 121).
در فرهنگ و اصطلاح قرآنی، اعطای مقداری از مال و غیرمال و از واجب به غیر واجب است. در قرآن این مفهوم افزون بر واژۀ «انفاق» با واژه‌های چون «اعطاء»، « ایتاء حق»، «ایتاء مال» و «صدقات» بیان شده است (اصفهانی، 1430). انفاق می‌تواند خوب و یا بد باشد. و ما نمی‌توانیم هرگونه انفاقی را مثبت ارزیابی کنیم؛ چرا که برخی از انفاق‌های که صورت می‌گیرد در جهت پیشبرد اهداف غیر انسانی و غیر الهی صورت می‌گیرد که چه بسا به ضرر افراد و جامعه می‌باشد. لذا انفاقی مثبت و سازنده است که در جهت پیشبرد اهداف انسانی و الهی باشد و موجب کمال در انسان و طبیعت شود که حضرت علی(ع) می‌فرماید: بی‌تردید انفاق مال در طاعت خدا بزرگ‌ترین نعمت و هزینه کردنش در معاصی بزرگ‌ترین مصیبت است (تمیمی آمدی، 1366: 376).
با توجه به این سخن حضرت، انفاق که در راه اطاعت الهی، سازنده و مثبت باشد و به ضرر جامعه و افراد جامعه نباشد؛ بزرگ‌ترین نعمت برای فرد است. ولی در غیر اینصورت؛ بزرگ‌ترین و بد‌ترین مصیبت خواهد بود.
از آنجا که یکی از معارف حیات بخش قرآن، مسئله انفاق است، سرور زنان عالم حضرت فاطمه‌ی اطهر سلام‌الله‌علیها در حدیثی می‌فرماید: از دنیای شما سه چیز محبوب من است: 1. تلاوت قرآن 2. نگاه به چهره رسول خدا(ص) 3. انفاق در راه خدا.1
انفاق در سیره‌ی حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها دارای سه رتبه و درجه‌ی صدقات، مواسات، ایثار و ازخودگذشتگی است. که هر‌کدام بر دیگری برتری دارد.
1. صدقه
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها توجه ویژه‌ای به پرداخت صدقه به فقرا و نیازمندان داشتند و هیچ فقیر و مستمندی را از درگاهش دست‌خالی باز نمی‌گشتاند. نمونه‌ی بارز انفاق و ایثار این بزرگ‌بانوی اسلام، بخشش «لباس عروسی» به زن فقیر، آن‌هم در شب عروسی است. نقل شده است که پیامبر اکرم(ص) در عروسی فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها، یک دست پیراهن نو به دخترش داده بود تا در شب عروسی بپوشد. هنگام که موکب عروس رهسپار خانه حضرت علی(ع) بود، زن سائلی پیش آمد و اظهار احتیاج نمود و فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها به مصداق آیه «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون» (سوره آل عمران، آیه 92). هرگز به نیکی دست نمی‌یابید و از نیکان نمی‌شوید، مگر اینکه از آنچه دوست می‌دارید، انفاق کنید. پیراهن نو را به فقیر بخشید و همراهان را به دور خود جمع نمود لباس عروس را بی‌درنگ از تن در آورد و پیراهن کهنه را خود بر تن کرد و با این عمل خود، دیگری را بر خود مقدم داشت.2
همانطور که همه می‌دانیم مسئله‌ی عروسی، برای هر عروس و داماد خاطره آمیز و بسیار حساس است و زیبائی و آراستگی عروس برای داماد موضوع مهمی است و در افکار و عشق و علاقه‌ی داماد تأثیر گذار است. اما حضرت با همان لباس معمولی به خانه علی(ع) رفت و این ایثارشان ثبت تاریخ درخشان زندگی ایشان و الگو برای دختران و زنان امروزی گردید. بنابراین بانوان مسلمان باید سیره و روش زندگی چنین بانویی را مورد مطالعه قرار بدهند و از لحظه لحظه‌ی تاریخ زندگانی آن‌حضرت، در زندگی فردی و اجتماعی خود الگو برداری نمایند؛ تا زندگیِ فاطمه‌گونه نصیب‌شان گردد. که اگر این چنین شود مطمئنا زندگی مملو از آرامش را خواهند داشت.
2. مواسات
مواسات به معنای تقسیم اموال با نیازمندان در اندازه کفاف است؛ یعنی در همان مقدار کفاف دیگری را نیز شریک سازد، اگر مال افزون بر اندازه کفاف باشد و از آن‌مقدار زیادی، به کسی ببخشد، به آن مواسات نمی‌گویند بلکه در واقع این مصداق صدقه می‌باشد.3
زندگی فاطمه سلام‌الله‌علیها و حضرت علی(ع) در حالی شکل گرفته بود که در جامعه‌ی نوپای اسلامی، فقیران و مستمندان بسیار زیادی بودند و از این رو، آنان می‌کوشیدند که به پیروی از رسول خدا زندگیِ ساده و به دور از تجملات را برای خودشان تهیه و تدارک ببینند و به مواسات اسلامی عمل کنند. رسول خدا(ص) هرزمانی که از سفر مراجعت می‌فرمود، اول به خانه‌ی فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها تشریف می‌بردند. دریکی از سفرهای پیامبر، فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها برای خود گلوبند، دستبند و گوشواره از جنس نقره تهیه کرده و پرده‌ای بر درِ خانه آویخته بود، هنگامی که رسول‌اکرم (ص) از سفر برگشت و به خانه‌ی فاطمه سلام‌الله‌علیها آمد چشمش به این وسایل افتاد، با ناراحتی از خانه بیرون رفت و به مسجد وارد شد و در کنار منبر نشست. حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها با فهمیدن علت رفتار پدر، برای جلب رضایت و خشنودی رسول اکرم(ص) همه‌ی آن زینت‌ها را نزد پدر فرستاد و پیغام داد که دخترت سلام می‌رساند و می‌گوید این‌ها را در راه خدا انفاق کنید. و چون آن‌ها را نزد پیامبر آوردند، پیامبر(ص) سه مرتبه فرمود آنچه‌را که می‌خواستم فاطمه سلام‌الله‌علیها انجام داد. پدرش به فدای او باد.4
هرکسی که یک زندگی تازه‌ای را شروع می‌کند، یقینا باید در تلاش این باشد که به زندگی‌اش سر و سامان بدهد و کم‌وکاستی زندگی‌اش را تکمیل کند. اما نباید دچار افراط و تفریط گردد و باید با توجه به سیره و روش زندگی صدیقه‌ی اطهر سلام‌الله‌علیها، -با اینکه ایشان تازه‌عروس بودند و نیاز بر این بود تا خانه اش را با وسایل نو تزئین بکنند و زیورات نو بپوشند و با توجه به اینکه دختر پیامبر هست و می‌تواند از بهترین وسایل استفاده کند ولی ایشان از همان ابتدای تشکیل زندگیِ نو به انفاق و ایثارِ مال شان در راه خدا می‌پردازند- از هرگونه تجمل‌گرایی و چشم و هم‌چشمی‌ها بپرهیزند. عاشقان ائمه‌ی معصومین(ع) باید این روش‌ها را سرمشق زندگی‌شان قرار بدهند و از این روش‌ها و الگو‌ها در زندگی‌شان استفاده‌ی بهینه را ببرند.
3. ایثار
برترین و بالاترین مرتبه‌ی انفاق، ایثار است؛ در این مرتبه فرد نه تنها اموال خود را با مستمندان تقسیم، و بدون تجملات، در سطح فقیرترین افراد جامعه زندگی می‌کند، بلکه آنان را بر خود مقدم می‌دارد و نصیب خویش را نیز به آن‌ها تقدیم می‌نماید و این عالی‌ترین مصداق انفاق و بزرگواری است.5
که بارزترین نمونه‌ی آن، حضرت فاطمه‌ی زهرا سلام‌الله‌علیها هستند.
ابن عباس نقل نموده که امام حسن علیه‌السّلام و امام حسین علیه‌السّلام بیمار شدند. پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند و به علی علیه‌السّلام گفتند: چه خوب است که برای بهبودی فرزندانت نذری کنی. علی علیه‌السّلام و فاطمه سلام‌الله‌علیها و فضه - کنیز آن دو بزرگوار- نذر کردند که اگر کودکان بهبودی یافتند، سه روز روزه بدارند. بچه‌ها بهبود یافتند و اثری از کسالت باقی نماند. حضرت علی علیه‌السّلام سه من جو قرض گرفت و فاطمه سلام‌الله‌علیها یک من آن را آرد کرده، از آن نان درست کرد و سهم هرکسی را جلویش گذاشت تا افطار کند. در همین حال سائلی به در خانه آمد و گفت: سلام بر شما اهل‌بیت محمد(ص). من مسکینم، مرا طعام دهید! خاندان پیامبر(ص) آن سائل را بر خود مقدم شمرده، افطار خود را به او دادند و آن شب چیزی جز آب نخوردند و با شکم گرسنه دوباره نیت روزه کردند. هنگام افطار روز دوم یتیمی بر درِ خانه آمد و غذا خواست و آن‌ها غذای‌شان را به او دادند. در شب سوم اسیری آمد و همان عمل را نسبت به او انجام دادند. صبح روز چهارم علی(ع) دست امام حسن علیه‌السّلام و امام حسین علیه‌السّلام را گرفت و نزد رسول خدا(ص) آمد. آن حضرت وقتی بچه‌ها را دید که از شدت گرسنگی ضعیف شده‌اند، گریه کرد. در این هنگام جبرئیل با سوره‌ی دهر بر آن حضرت نازل شد.6 آیاتی که در سوره‌ی انسان درباره ابرار نازل شده، در شأن فاطمه سلام‌الله‌علیها و خانواده‌ی اوست که نشان می‌دهد ارزش ایثار و اطعام آنان به خاطر نهایت اخلاص در راستای کسب رضایت پروردگار می‌باشد و لذا می‌فرماید: «و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لا شکورا ( سوره انسان ۷۶ آیه ۸و ۹) و غذایی را که از شدت احتیاج دوست می‌داشتند، به مسکین و یتیم و اسیر عطا کردند و گفتند: «شما را فقط برای خشنودی خدا اطعام می‌کنیم؛ نه از شما عوضی می‌خواهیم و نه انتظار سپاس و ثنایی داریم.»
زمانی که رسول خدا به دیدار آنان آمد، حسنین را دید که از گرسنگی می لرزیدند و فاطمه به شدت ضعف کرده و ضعف و گرسنگی در امام علی علیه‌السلام و فضه نیز به سختی اثر کرده بود. رسول خدا با دیدن این صحنه فرمود: پناه برخدا، خاندان محمد(ص) از گرسنگی می‌میرند. در این موقع بود که سوره‌ی هل‌آتی در حق آنان نازل شد.
بله با توجه به مباحث بالا، حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به عنوان بارزترین فرد انفاق کننده در طول تاریخ شناخته شده است و کم‌تر کسی را در طول تاریخ داریم که به مانند صدیقه‌ی طاهره سلام‌الله‌علیها چنین انفاق و ایثاری را انجام داده باشد. ما در طول تاریخ کدام تازه‌عروسی را داریم که در روز عروسی‌اش حاضر شود لباس عروسی‌اش را به سائلی داده باشد؟ وکدام فردی را داریم که حاضر شود که خود و فرزندانش را گرسنه بگذارد ولی دیگران را سیر کند؟ و کدام بانویی را داریم که حاضر شود از بهترین زیوراتش بگذرد تا نیاز، نیازمندی را بر‌طرف کند؟ بلی چنین کارهایی سعه‌ی صدر و فراخ قلب می‌خواهد و هرکسی از پس چنین کارهایی بر نمی‌آید و ما که خود را پیرو این بزرگ بانوی اسلام می‌دانیم، باید ایشان را الگوی زندگی خود قرار دهیم تا یک زندگی فاطمه‌گونه داشته باشیم.
نتیجه
با توجه به مباحثی که بیان شد، انفاق از بزرگ‌ترین سنت‌های اسلام است که در قرآن کریم بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. این نکته قابل یاد‌آوری است که انفاقی سازنده و مفید است که در مسیر الهی مصرف شود. طوری که حضرت علی(ع) می‌فرماید: «بی‌تردید انفاق مال در طاعت خدا بزرگ‌ترین نعمت و هزینه کردنش در معاصی بزرگ‌ترین مصیبت است». بزرگ بانوی اسلام علاوه‌بر آنکه سراسر زندگی اش مملو از ایثار و انفاق در راه خدا بود، فرزندانی چون امام حسن و امام حسین علیهماالسلام را تربیت نمود که تمام هستی و حتی جان‌شان را در راه اسلام ایثار کردند.
آری؛ بهترین الگو برای بانوان امروزی در همه‌ی عرصه‌های زندگی می‌باشد که دختران و زنان می‌تواند با مطالعه زندگی این بانوی بزرگ‌مهر، از نکته نکته‌ی زندگی‌شان استفاده‌ی مطلوب را بنمایند.
منبع
1. مکارم شیرازی، ناصر. گفتار معصومین(ع)، ج1، ص 113.
2. ملبوبی، الوقایع و الحوادث، ج4، ص 186.
3. ابن منظور، لیسان العرب ج 14، ص 35.
4. مجلسی، بحار الانوار، ج43، ص 83.
5. تمیمی آمدی، عبد الواحد بن محمد. غررالحکم، ج۱، ص ۴۶۹.
6. طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص ۲۰۹.
7. قمی، عباس، ۱۲۵۴_ ۱۳۱۹، بیت الاحزان، چاپ هشتم، ۱۳۹۳.
8. امینی، ابراهیم، ۱۳۷۲، بانوی نمونه ای اسلام، انتشارات شفق.
9. احمدی، خوشه چین فضائل بانوی ایثار، چاپ ۱۳۸۶، نشر، مهر حبیب.
10. سخا، اسماعیل، رفیعی، همکاران، ۱۴۰۰، نقش حضرت خدیجه در تبین انفاق در صدر اسلام.
11. سایت ویکی فقهwww.fa.wikifeqh.ir
