انتظار؛ هم سازنده، هم ویرانگر

انتظار مسأله ای است که متفکرانی چون شهید مطهری درباره اش نکته های فراوانی دارند.

در روزگاری که نگاه به مفهوم مهدویت و انتظار نتیجه اش کارهایی مثل ساختن مستند «ظهور بسیار نزدیک است» است که صدای اعتراض علما و مراجع را هم در می آورد. مرور نگاه آدم هایی چون شهید مرتضی مطهری حکم تنفس یک هوای تازه را دارد. نگاهی که در چند اثر ارزشمند ایشان که به بررسی مسأله مهدویت و انتظار پرداخته اند، به خوبی پیداست. شهید مطهری از منظری به انتظار نگاه می کند که سستی و رخوت در آن جایی ندارد و پویایی و حرکت به سمت ارزش ها را نتیجه این انتظار می داند. خب چه کسی بهتر از مطهری می تواند نکات علمی و عقلی این کلمه را باز کند؟

از مفهوم «انتظار» در طول تاریخ اندیشه اسلامی برداشت های متفاوتی شده است. هر بار کسی به تناسب فهم و درک خود دستی بر این واژه کشیده و به این درک خودش خشنود شده و همیشه حق را همان درک خودش پنداشته و بعد هم به تعبیر زیبای قرآن «کل حزب بمالدیهم فرحون» (هر فرقه ای بدان چه نزد آنهاست دلخوش شدند؛ سوره روم، آیه 32) استاد مطهری در این باره می گوید: «معلوم است که بدعت در دین خاتم هم امکان پذیر است چنان که ما هم که شیعه هستیم و اعتقاد داریم به وجود مقدس حضرت حجت بن الحسن، می گوییم ایشان که می آیند «یاتی بدین جدید». تفسیرش این است که آن قدر تغییرات و اضافات در اسلام پیدا شده است که وقتی او می آید و حقیقت دین جدّش را می گوید به نظر مردم می رسد که این دین غیر از دینی است که داشته اند و حال این اسلام حقیقی همانی است که آن حضرت می آورد.»(اسلام و مقتضیات زمان، جلد اول، ص 377، انتشارات صدرا) 


ظهور مهدی موعود حلقه ای از حلقه های مبارزه اهل حق و اهل باطل است که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی می شود. سهیم بودن یک فرد در این سعادت موقوف به این است که آن فرد عملاً در گروه اهل حق باشد. آیاتی که بدان ها در روایات استناد شده است، نشان می دهد که مهدی موعود (عج) مظهر نویدی است که به اهل ایمان و عمل صالح داده شده است
 
انتظار؛ هم سازنده، هم ویرانگر
شهید مطهری درباره ی مفهوم انتظار هم متناسب با برداشت های متفاوت، این اندیشه را منشأ رشد و پویایی یا رکورد و عقب ماندگی دانسته است: «انتظار فرج و آرزو و امید و دل بستن به آینده دو گونه است، انتظاری که سازنده و نگهدارنده، تعهدآور، نیروآفرین و تحرک بخش است. به گونه ای که می تواند نوعی عبادت و حق پرستی شمرده شود و انتظاری که گناه است، ویرانگر، اسارت بخش و فلج کننده و نوعی اباحی گری باید محسوب شود. این دو نوع انتظار فرج، معلول دو نوع برداشت از ظهور عظیم مهدی موعود است و این دو نوع برداشت به نوبه ی خود، از دو نوع بینش درباره تحولات در انقلاب های تاریخی ناشی می شود.» (قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه ی تاریخ، صص7 و 8، انتشارات صدرا)




نگاه ویرانگر
در نگاه انتظار ویرانگر و منفی هر اصلاحی در جامعه محکوم است چرا که باید ظلم و تباهی رواج داشته باشد و حق و حقیقت هیچ طرفداری نداشته باشد، باطل یکه تاز میدان شود، تا انفجاری رخ دهد و انتظار به سرآید.(از نگاه شهید مطهری، تعبیر ظهور به انفجار نادرست است، چرا که مسأله قابلیت پیدا کردن جامعه برای پذیرش است و شرایط آن کمال نهایی را فراهم آوردن مثل رسیده شدن میوه در شرایط نامطلوب) بنابراین هر اصلاحی محکوم است، زیرا هر اصلاح یک نقطه روشن است. تا در صحنه اجتماع نقطه روشنی هست دست غیب ظاهر نمی شود، برعکس، هر گناه و فساد و هر ظلم، تبعیض و حق کشی و هر پلیدی ای به حکم اینکه مقدمه صلاح کلی است و انفجار را قریب الوقوع می کند رواست، زیرا «الغایات تبرّر المبادی» هدف ها وسیله های نامشروع را مشروع می کنند. پس بهترین کمک به تشریع در ظهور و بهترین شکل انتظار ترویج و اشاعه فساد است. اینجاست که گناه هم فال است و هم تماشا، هم لذت و کامجویی است و هم کمک به انقلاب مقدس نهایی!» (قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه ی تاریخ، ص 62 به بعد)

معلوم است که بدعت در دین خاتم هم امکان پذیر است چنان که ما هم که شیعه هستیم و اعتقاد داریم به وجود مقدس حضرت حجت بن الحسن، می گوییم ایشان که می آیند «یاتی بدین جدید». تفسیرش این است که آن قدر تغییرات و اضافات در اسلام پیدا شده است که وقتی او می آید و حقیقت دین جدّش را می گوید به نظر مردم می رسد که این دین غیر از دینی است که داشته اند و حال این اسلام حقیقی همانی است که آن حضرت می آورد
نگاه سازنده
در اندیشه آرمان گرایانه استاد مطهری، انتظار در معنای اوّلش بزرگ ترین محرک اجتماعی است که انسان را برای حاکمیت ارزش ها و محو ضد ارزش ها تشویق می کند. برای همین انتظار به این معنا را با فضیلت ترین عبادات دانسته اند: «افضل الأعمال إنتظار الفرج» (مجلسی،بحار الانوار، ج 52، ص122) شهید مطهری با استناد به آیات 5 سوره قصص، 105 سوره انبیا و آیات دیگری چنین نتیجه گیری می کند: «از این آیات استفاده می شود که ظهور مهدی موعود حلقه ای از حلقه های مبارزه اهل حق و اهل باطل است که به پیروزی نهایی اهل حق منتهی می شود. سهیم بودن یک فرد در این سعادت موقوف به این است که آن فرد عملاً در گروه اهل حق باشد. آیاتی که بدان ها در روایات استناد شده است، نشان می دهد که مهدی موعود (عج) مظهر نویدی است که به اهل ایمان و عمل صالح داده شده است. مظهر پیروزی نهایی اهل ایمان است.»(قیام و انقلاب مهدی از دیدگاه فلسفه تاریخ، ص 64) بنابراین هر مبارزه حق گرایانه ای، حلقه ای از حلقه های مبارزه جهانی و هر پیروزی، جلوه ای از پیروزی آن انقلاب بزرگ است.



منبع: نشریه همشهری جوان، شماره 318.